Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Ztradycjipolskiejpolicji.KomisjaPolicjiObojgaNarodów…
19
WprowadzeniejednolitejorganizacjiadministracjimiejskiejprzezKon-
stytucję3majaiczerwcowąustawęUrządzeniemiastwolnychwKoronie
iWielkimKsięstwieLitewskimpowodowałokonfliktyzeszlacheckimiKomi-
sjamiPorządkowymiCywilno-Wojskowymi37,któreniechciałysiępogodzić
zfaktem,iżmiastaniepodlegająjużichwładzy.ZtreściuniwersałuKPON
ogłoszonegowlipcu1791rokuwynika,żeKomisjePorządkoweCywilno-
-Wojskowemogątylkopośredniczyćwrelacjachorganówwyższychzmia-
stami38.Ponieważstosunkinapłaszczyźniekompetencyjnejadministracji
terenowejzKPONniebyłydokońcauregulowane,planowanojewpóź-
niejszymczasielegislacyjnierozstrzygnąć39.AnalizakorespondencjiKPON
zmiastamiwskazuje,żejednymznajwiększychpunktówzapalnychmiędzy
KomisjąaKomisjamiPorządkowymiCywilno-Wojskowymibyłaskarbo-
wośćmiejska.KPONpoddałaswojejkontroliKomisjePorządkoweCywilno-
-Wojskowe,dysponującagendamiterytorialnymiwformie24okręgów,któ-
rympodlegałopokilkakomisjiporządkowychikilkanaściemiastwolnych40.
Wświetlenowegoustawodawstwasamorządmiejski(aletylkomiastwolnych
-czylidawnychkrólewskich)zostałpoddanyścisłejkontroliiingerencjiKo-
misjiPolicji.Wmiastachpodzielonychnacyrkułyzwierzchnikiemwyższych
urzędnikówpolicji,zwanychoficjalistami,byłwójtcyrkułowy,wmiastach
niepodzielonychnatejednostkizaś-wójtprzewodzącymagistratowi.Naj-
niższymiurzędnikamipolicjiwmiastachbylidozorcypolicyjni,którzydo-
nosiliwładzommiejskimowłóczęgachiżebrakachorazprowadzilirejestry
obcychprzybyszów41.Wzwiązkuztymniektórzybadaczeuznali,żeKPON
możnauznaćzapierwszepolskieministerstwosprawwewnętrznych42.
Jednymzpierwszychzadań,któregopodjęłasięKPON,byłozebra-
nieinformacjinatematogólnejsytuacjiwdawnychmiastachkrólewskich.
37KomisjePorządkoweCywilno-WojskowezostałypowołaneprzezSejmCzteroletniustawą
z15grudnia1789r.-ichzakresdziałalnościbyłbardzoszeroki,przejęłybowiemwszystkiefunk-
cjeadministracyjnestarostów,którychurzędyzostałyzniesione.Byłyorganamiadministracji
samorządowej,związanymiściślezlokalnymiśrodowiskamiszlachtyimieszczaństwaniżprzed-
stawicielamirządurealizującymipolitykęwładzcentralnych.Zakresichdziałaniabyłbardzosze-
roki:zadaniazzakresuadministracjiwojskowejiskarbowej,zarząddróg,nadzórnadszkołami
iopiekanadzakładamidobroczynnościiszpitalami,dbanieobezpieczeństwo-wtymteżkon-
trolaobcychprzybyszów,wydawaniepaszportów,spisyludności,atakżekontrolamiariwag.
38UniwersałKomisjiPolicjiObojgaNarodów,obwieszczającyKomisjePorządkoweCywilno-
-WojskowewKoronieiWielkimKsięstwieLitewskim,12VII1791,BJ,Starodruk15550III,vol.II,
nr1;KomisjaPolicjiObojgaNarodówdoKomisjiPorządkowychCywilno-WojskowychwKor.
iW
.XstwieLit.z28lipca1791roku,ArchiwumGłówneAktDawnych(AGAD),tzw.Metryka
Litewska(ML),działIX,nr27,k.355.
39A.Zahorski,Centralneinstytucjepolicyjne…,s.66;147-148.
40KPONdokładnieopisałaobowiązkiisposóbdziałaniawydziałowegointendentapolicji,
InstrumentzInstrukcjądlaintendentaPolicjiWydziału,BJ,Starodruk15550III,vol.I,nr7.
41A.Letkiewicz,P
.Majer,Polskapolicja,Szczytno2011,s.26.
42H.Izdebski,Historiaadministracji,Warszawa1984,s.41.
