Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
PolicjawPolsce.Działalnośćformacjinaobszarzeaglomeracjimiejskich
31
WkrajobraziepierwszychmiastnaSłowiańszczyźniedominowałgródwynie-
sionyponadotaczającąpłaskązabudowę.Wokółgrodubyływyniesionedrobne
skupiskaziemianekikurnychchatsłużącychróżnympotrzebomgospodarczym
(tzw.podgrodzie).Gródbyłufortyfikowany,cobyłozwiązanezaparatemwła-
dzy,byłzamieszkanytakżeprzezludnośćzależnąodadministracjiplemiennejczy
wczesnopaństwowej.Wzdłużdrógdogrodumieszkaliludzie,którzyżylizusług
pełnionychdlagrodu—właścicielewarsztatów,kramów,zajazdów.Wmiastach
przedlokacyjnychliczbaludnościwynosiłasięod150(Legnica)do5tys.(Poznań,
Gniezno,Wrocław),natomiastwgrodachzpodgrodziem—od7do10tys.(Wolin).
Znaczenieówczesnychmiastzależałoprzedewszystkimodpełnieniafunkcjiad-
ministracyjnychikościelnych32.
WskuteknajazdówtatarskichwpierwszejpołowieXIIIw.większośćmiast
przedlokacyjnychzostałozniszczonychiwyludnionych.Wdrugiejpołowie
XIIIw.naterenachdzisiejszejPolskipojawiłysięnowemiastatypukolonialnego.
Byłyonezakładanenawzórjużistniejącychmiast,odktórychzapożyczanoprawa
iorganizację.PolskaczerpaławówczasswojewzoryzNiemiec,stądzakładanie
nowychmiastnazywałosięlokowaniemnaprawieniemieckim.
WwiekuXIIiXIIIprzedsiębiorcyzzachodnichmetropoliizaczęliutrzymywać
kontaktyzmiastaminatereniePolskiwczesnośredniowiecznej,gdzienatrafialinapo-
datnygrunt.RozwójgospodarczyzachoduEuropywiązałsięzrozwojemrolnictwa,
użyciemnarzędzi,coprowadziłodozwiększaniasięliczbyludnościwkrajachnaza-
chódodPolskiirozwojudalekiegohandlu.PolskaprzybliżałasiędoziemEuropy
Zachodniej.ZiemiePolskistanowiłyatrakcyjnemiejscedlaludziZachoduposzuku-
jącychnowychmożliwościrozwoju.Zakładaniemiastpolegałonatym,żewłaściciel
terytorium,któryzamierzałlokowaćmiasto,wchodziłzazwyczajwukładzjakimś
przedsiębiorcą,zwanymlokatorem,czylizzasadźcą(popolsku)iustalałznimwa-
runkilokacji,anastępniewystawiałprzywilejlokacyjny,wktórymokreślałuposaże-
niemiastaijegomieszkańców(prawaużytkowanialasu,pastwiskitp.)orazichprawa
iobowiązki.Każdyzosadników(częstozzachoduEuropy)otrzymywałplacdobu-
dowydomu,zaktórypotembyłobowiązanypłacićczynsznarzeczwłaścicielatere-
nu.Abyprzyciągnąćosadników,właścicielrezygnowałnapewienczaszpobierania
wszelkichopłat,czylinadawałosadnikomtzw.wolę.Takzakładanemiastabyłybudo-
wanewedługustalonegoplanu.Wśrodkuwyznaczanokwadratowylubprostokątny
rynek,odktóregowliniachprostychrozchodziłysięgłówneuliceprzecinanepod
kątemprostymprzezulicedrugorzędne.Plantakiegomiastawyglądałjakregularna
szachownica(takijestplanKrakowa,starejWarszawyiinnychlokowanychmiastna
prawieniemieckim).Zasadźcabyłwmieściepełnomocnikiem,zastępcąwłaściciela
terenu,czylitzw.wójtem(advocatus).Miałrozległąwładzę,wtymzarządmiasta.
Przypomocyławnikówsprawowałzarównoczynnościadministracyjne,jakisądo-
we.Porozdzieleniusprawadministracyjnychisądowychwładzęadministracyjną
zaczęłasprawowaćnowopowstałaradamiejska.Początkowoinstytucjawójtabyła
32
Tamże,s.41-42.
