Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
30
CzęśćI.Teoretycy
Nawetjeśliludziestarająsięzrozumiećsiebienawzajem,niewkażdym
przypadkuzostanieosiągniętazgodalubnastąpiąponiejczynywyzwalające.
Czyspołeczeństwonaprawdęjestzainteresowanedyskusją(zgodniezdzia-
łaniemkomunikacyjnym)nadsprawamiprawnymiiinnymi,którekształtują
prawoipolitykę,apozatymczyjestonowystarczającodobrzepoinformowane,
abywykonywaćtozadanie?Wieluobywateliniejestnawetwystarczającozmo-
tywowanych,abywykonywaćprostyaktgłosowaniacopięćlat,acóżmówić
oangażowaniusięwintensywną,racjonalnądebatędotyczącąważnychkwestii
publicznych.
Pomimotakiejkrytykiwideidziałaniakomunikacyjnegonadaljestcoś
frapującego,zwłaszczajeśliweźmiemypoduwagę,jakpowstajeporządek
społecznyijaksięgoutrzymuje.Dlawiększościznasżyciejestprzewidywalne
iuporządkowane.Społecznarutynachciałamniejlubbardziejzgodniezna-
szymioczekiwaniami.Ludzieodnosząsiędosiebiewokreślonejkolejności.
Postępowaniewżyciucodziennymwynikazezdrowegorozsądku,potocznej
wiedzy,którąwszyscyposiadają.Językwydajesiębyćśrodkiem,zapomocą
któregotworzysięstabilność.Zasadniczakwestiabrzmiwięc,wjakisposób
moglibyśmyutrzymaćtenporządekbezpewnegowewnętrznegozrozumienia
iporozumieniawcodziennychrozmowach.Życiespołecznepoprostubysię
rozpadłoizamieniłowHobbesowskąwojnęwszystkichzewszystkimi.
Niemniejtakrytykaniezniknęła.NiektórymzaproponowanaprzezHaber-
masaUrozmowa-lekarstwo”nabolączkiwspółczesnościwydajesięnaiwna,
powierzchownainiepoprawnieidealistyczna.NasceniegeopolitycznejAme-
rykaiIraknigdyniezbliżyłysięnawetdodziałańkomunikacyjnych.Innych
przykładówzhistoriijestmnóstwo.Wrzeczywistościwydajesię,żekonflikt,
siłaigroźbaodwetunuklearnegosąprawdziwymisiłamistabilizującymi.
OtoodpowiedźHabermasanatędręczącąpolemikę:jeśliwierzymywzna-
czenieuniwersalnejpotrzebykomunikowaniasię,tomusimywierzyćwrozum,
aprzyznającrozumowitakznaczącąpozycjęwnaszymcodziennymżyciu,
możemybyćumiarkowanieoptymistyczni,żewostatecznymrozrachunku
zwyciężyzdrowyrozsądek.
Możebardziejrujnującąkrytykęwysuwafeminizm(zob.Fraser,1989),
dowodząc,żeHabermasnadmierniekoncentrujesięnamęskimpojęciuro-
zumuiniepoświęcanależytejuwagiemocjomanipodświadomości.Ludzie
niesąwpełniracjonalnymipodmiotami,leczmająuczucia,pragnienia,intuicje
iimpulsy.Zadowalającateoriadziałańspołecznychmusiałabyuwzględnićte
aspektyistotyludzkiej.
ŻadenprzeglądpracHabermasaniebyłbykompletnybezanalizykrytyki
marksistowskiej.Ważnejesttuzastanowieniesię,dlaczegoHabermasod-
szedłodMarksa.Wgruncierzeczydlatego,żeMarks,jegozdaniem,zbytmało
