Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Definiowanieracjonalnościwpsychologiiifilozofii
43
niejest,częstokończąsięniepowodzeniem.Sporonieścisłościdefinicyjnych
możnateżodnaleźćwfachowychopracowaniachzzakresufilozofiiczypsy-
chologii.JakpiszeMariaLewicka(1993,s.15)nfrustrującymlecziintry-
gującymdoświadczeniem,jakiełatwostaćsięmożeudziałemkażdego,kto
poszukujedefinicjiterminu«racjonalność»wliteraturzepoświęconejwłaśnie
racjonalności,jestto,iżwwieluprzypadkachjednolitejdefinicjipoprostunie
udajesięznaleźć”.
Podobnypoglądnatematistotyracjonalnościprezentujebrytyjskiba-
dacz-AlexKacelnik(2005).Wedługniego,uznanieokreślonegodziałania
zaracjonalnelubnieracjonalnewdużymstopniuzależyodtego,dojakiej
definicjitegopojęciasięodwołamy.Oilefilozofiaipsychologiatestująracjo-
nalność,opierającsięnaróżnychpostaciachprzebieguprocesuocenylubde-
cydowania,otyleekonomiakoncentrujesięnaaspektachściśleformalnych,
związanychzwewnętrznąspójnościąpreferencji(zob.przeglądteoriidefiniu-
jącychracjonalnośćwekonomiiw:Sen,1993).Azatemjeślichcemywpełni
zrozumiećnaturęracjonalności,tomusimypoznaćsposobyjejdefiniowania
wróżnychdziedzinachnauki.Wtejczęścirozdziałuzaprezentuję,jakracjo-
nalnośćjestrozumianawfilozofiiipsychologii,awczęścinastępnejprzejdę
doprzedstawieniadefinicjiekonomicznych.Zacznęjednakodczegoś,cosię
wydajejeszczebardziejpodstawowe,amianowicie-odtego,jakrozumiemy
sensracjonalnościwujęciupotocznym.
WedługSłownikapojęćwspółczesnych,racjonalnośćtonzachowanie
spełniającedwawarunki,zktórychjednymjestkonsekwencja,drugimzaś
realizacjapewnychcelów”(Bullock,Stallybrass,Trombley1999,s.514).Au-
torzyprzytoczonejdefinicjitwierdzą,iżkonsekwencjaoznaczapowtarzanie
zachowaniawniezmiennychokolicznościach.Jaksięprzekonamypodczas
lekturydalszejczęścitegorozdziału,tenwarunekjestteżwskazywanyprzez
ekonomistówjakojedenzfundamentalnychdlaocenyracjonalnościdzia-
łań/decyzjipodejmowanychprzezczłowieka.Powyższadefinicjaodwołujesię
jednaknietylkodokonsekwencjiwdziałaniu,alerównieżdotego,iżowo
działaniepowinnobyćnastawionenaosiągnięcieprzyjętegocelu.Wtym
sensie,wedługautorówcytowanegosłownika,samobójcapostępujeracjonal-
niepodwarunkiem,żepreferujeśmierćodjakiejkolwiekprzyszłości.
Przytoczonewcześniejwyjaśnieniepojęcianracjonalność”możnaporów-
naćzdefinicjąprzyjmowanąprzezfilozofów.WedługOksfordzkiegosłownika
flozofcznego,nuznaćcośzaracjonalnetotyle,couznaćzasensowne,wła-
ściwe,wymaganelubzgodnezjakimśuznanymcelem,takimjakprawdalub
dobro”(Blackburn2004,s.337).Wtymsamymźródleznajdujemyteżkilka
dalszychinformacjiotym,jakróżnenurtyfilozoficzneinterpretująznaczenie
racjonalnegodziałania.Otóż,dośćpowszechnejestzałożenie,żezdolność
