Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
PierwszednipandemiiCOVID-19–jaksobieradziliśmyzestresem
Przeglądliteraturywrazzpodstawąteoretycznąbadań
25
Planującbadaniaiinterpretującichwyniki,odwoływaliśmysiędokilkukla-
sycznychkoncepcji.Odpierwszejprezentacji(Lazarus,1966)teoriastresuRichar-
daS.Lazarusaprzeszłakilkaistotnychzmian(Lazarus,Folkman1984;Lazarus,
Launier1978;por.też:Łosiak,1994).Wnajnowszejwersji(Lazarus1991)stresjest
uważanyzapojęcierelacyjne:jestpostrzeganyjakozwiązek(ntransakcja”)między
jednostkamiaichotoczeniem.Jakwiadomozkoncepcjistresuodebranieprzez
jednostkęokreślonejsytuacjijakostresującejzależyprzedewszystkimodwyniku
zestawieniawymagańzewnętrznychiwłasnychograniczeńorazzasobów(Laza-
rus,1986;Lazarus,Folkman,1987).Zgodnieztąkoncepcjąistniejądwaprocesy
pośredniczącewtransakcjiczłowiek-środowisko:ocenapoznawcza(świadoma),
dzielącasięnaocenępierwotnąiocenęwtórnąorazprocesradzeniasobie.
ProcesradzeniasobiezestresemrozumianyjestnajczęściejzaLazarusem
iSusanFolkman(1984,s.141;Heszen,Sęk,2007,s.150)jakonstalezmieniające
siępoznawczeibehawioralnewysiłkimającenaceluuporaniesięzokreślonymi
zewnętrznymiiwewnętrznymiwymaganiami,ocenianymiprzezosobęjakoob-
ciążającelubprzekraczającejejzasoby”(por.teżHeszen-Niejodek,1997;Lazarus,
Folkman,1984).Lazarus(1993;Stanisławski2019)podajedwastyleradzeniaso-
bie-pierwszytoukierunkowanienazadanie,narozwiązanieproblemu,adrugi
toradzeniesobieskoncentrowanenaobniżeniunapięciaemocjonalnego.Kolejną
klasyfikacjęopracowaliw1990rokuEndleriParker(1990).Opisalionitrzystyle
radzeniasobiewsytuacjachstresowych:stylskoncentrowanynazadaniu(radze-
niesobiezestresempoprzezpodejmowaniezadańzmierzającychdorozwiązania
problemuiusuwaniaźródełstresu),stylskoncentrowanynaemocjach(wysiłki
ukierunkowanenazmniejszenienapięciaemocjonalnegopoprzezkoncentracjęna
sobie,własnychprzeżyciach,myślenieżyczenioweorazfantazjowanie)orazstyl
skoncentrowanynaunikaniu(wystrzeganiesięmyślenia,przeżywaniaidoświad-
czaniasytuacjitrudnej,podejmowanieczynnościzastępczych,poszukiwanieto-
warzystwa).Wprocesieradzeniasobiemogąonewystępowaćwróżnychfazach
zróżnymnatężeniem.Stądjednostkamożejednocześnierealizowaćzachowania
zadaniowenastawionenarealizacjęzamierzonegoceluiprzyszłość,jakinastawio-
nenateraźniejszość,którychcelemjestobniżenieprzykregonapięciaemocjonal-
negotowarzyszącegosytuacjistresowej.
KoncepcjaStevenaE.Hobfolla(Bernat,Krzyszkowska,2017;Halbesleben,Ne-
veu,Paustian-Underdahl,Westman,2014;Hobfoll,1989;Hobfoll,2006)dotyczy
nietyledoświadczaniastresu,leczcałejcelowejaktywnościczłowiekaopisywanej
wjęzykuzasobów.Niemajakiejśjednejpowszechnieakceptowanejdefinicjiza-
sobów.Generalniemożnaprzyjąć,żejesttowszystkoto,copomagaradzićsobie
zwymaganiamiżycia,cojestdlaludzicenne(Bielawska-Batorowicz,Dudek,2012;
AdamMickiewiczUniversityPress©2021
