Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
AnnaKucz•Retorykaioratorstwowstarożytności
31
wenastawieniedoświata(benevolentia)orazpełniaczłowieczeństwa
(humanitas)tocnoty,którecechująidealnegomówcę.Etycznąformację,
któramabyćgwarantemprawościoratora,trzebarozpocząćodlatnaj-
młodszych,właściwieDodkolebki”,ikontynuowaćpoprzezlatadzie-
ciństwa,lataszkolneistudiawyższe.J.Burkhardtnazwałtenidealny
programDharmonijnymwykończeniemżyciaumysłowego”(Curtius
1997:451).
WproemiumdodwunastejksięgiInstitutiooratoriaKwintylianza-
znacza,żemoralnośćoratorajestkwestiąnajwyższejwagi.Ztegopo-
woduomówieniepostawyetycznejmówcywInstitutiooratoria,uważa
zanajważniejszączęśćdzieła:Dventumestadpartemoperisdestinati
(scil.institutionisoratoriae)longegravissimam”(Quintilianus1907
[XIIproemium]).OtóżDjedynymmiernikiemrzetelnościmówcyjest
jegoetos,sumienieobywatelskie.Retorykajestwięclogikąetyki,are-
torjestapologetąetykiogólnoludzkiej,rzecznikiempowszechnieuzna-
wanychiniezmiennychideidobrajakowartościbezwzględnych”(Ko-
rolko1990:35).Tesłowawskróciewyjaśniającharakterretoryki
wrozumieniuKwintyliana.
GłównieksięgadwunastaInstitutiooratoriaomawiaproblemyzwią-
zanezetycznymaspektemmówcy.Wpierwszymrozdzialetejksięgi,
zatytułowanymDNonposseoratoremessenisivirumbonum”(DNie
możnabyćmówcą,jeślisięniejestdobrymczłowiekiem”),przytacza
KwintyliandefinicjęKatonaCenzora:DOratorestvirbonusdicendiperi-
tus”(DMówcąjestczłowiekdobryidoświadczonywsprawachprzema-
wiania”)(Quintilianus1907:416[12,1,1]).Człowiekzłybowiemcoin-
negomówiicoinnegomyśli:Dvirautemmalusaliuddicatnecesseest
quamsentit”(Quintilianus1907:431[12,1,29]).Mowauczciwego,jeśli
nawetpozbawionajestpowabów,tojednakwystarczającoozdobionajest
samawsobienieczymśnależącymdowymowy,lecztym,cocnotliwe.
Kwintylian,wymagającodretora,abymówiłto,comyśli,nawiązujedo
kwestiizgodnościpostawymówcyzjegożyciem-Daequabilitasuniver-
saevitae”.Bardzoczęstorenesansowihumaniściodwoływalisiędodru-
giegorozdziałudwunastejksięgi,zatytułowanegoDCognoscendaoratori
quibusmoresformantur”(DMówcamusipoznaćwiedzękształtującą
charakter”),wktórymKwintyliandochodzidoprzekonania,żemówca
jestczłowiekiemprawym,azatemniemożebyćzrozumianybezpojęcia
virtus:Dquandoigituroratorestvirbonus,isautemcitravirtutemintel-
liginonpotest”(Quintilianus1907[12,2,1]).Jestrzecząniemożliwą
znalezieniewjęzykupolskimsłowa,którebyoddawałowpełnipojęcie
