Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
32
Słownikhistorycznyikrytyczny.WybórII
cześćBoguoddawać,wtejformie,jakawichprzekonaniujest
bóstwumiła,adlazbawieniaichduszyskuteczna”25.Różnorod-
nośćowychprzekonańsprawia,żejedynymrozumnymsposo-
bemumieszczeniaichwsferzepublicznejjestzasadatoleran-
cji-praktycznegowymiarusceptycyzmu.Tolerancji,dodajmy,
dużobardziejradykalnejniżproponowałLockeograniczającyją
doróżnychodłamówprotestantyzmu.Głoszeniehasłatolerancji
wyznaniowej,anawetobejmującejateistów,byłobyjednakbez
pokrycia,gdybyniepodjętyprzezBayle)awysiłekzmierzający
dookreśleniawarunków,wktórychtolerancjajestmożliwa.
NajłatwiejdostrzecwSłownikupierwszyznich-otwartość
dyskusji.Większaczęśćzarzutów,jakieskierowanoprzeciwko
Słownikowipojegoukazaniusię,dotyczyłapyrronizmu,po-
chwałyodwodzącegoodwiarycnotliwegoateizmuczydysku-
sjinadmanicheizmem,wktórejoczekiwanesłowapotępienia
ztrudemdająsięusłyszeć,awreszcieobsceniczności.Bayleani
nieekscytowałsięobscenicznościami,aninieuważał,żeswo-
bodnadyskusjanadracjonalnościąargumentówmanichejskich
bądźsocyniańskichodrazuodciągnieczytelnikówodreligii.
Oczywiście-takmogłosięzdarzyć,jednakdopieroswobodna
dyskusjanadproblemamitakimijakźródłoistniejącegowświe-
ciezła,istotaStworzenia,aletakżetyraniaczyprzemocpozwala
jegozdaniemnawypróbowaniesiłrozumu,tenzaś,wyćwiczyw-
szyswąkrytycznąmoc,poddasiędopierowówczas,gdypoddać
sięmusi.Wcześniejszejegoustąpienieoznaczałobykapitulację
przedprzesądemipolitycznątyranią.
Wsferzepublicznejnadziejapokładanawrozumie,tasama,
którakazałaRenéDescartes)owipowstrzymywaćsięprzedwyda-
niemsądu,dopókirozumnieuzyskapewności,prowadziBay-
25J.Locke,Listotolerancji,przeł.L.Joachimowicz,PWN,Warszawa
1963,s.54.
