Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Słowowstępne
I.Zakres
Słownikniniejszyjestpierwsząpublikacjąwjęzykupolskimomawiającąwukładziealfabetycznym
najważniejsze–zdaniemautorów–terminyipostaciemitologiihinduizmu,tzn.tejdominującejnaobszarzeIndii
historycznych(Indie,Bangladesz,Pakistan,Nepal,Cejlon)kultury(nietylkoreligiiwnaszymdzisiejszym
rozumieniutegosłowa),którąsamihindusinazywają„odwiecznąnormą”(
sanatanadharma
).Słowniknie
uwzględnia,więcmitologiidwuinnychwielkichkultur(czymożeraczejodgałęzieńwyrosłychztegosamego
pniakulturowego)rodzimych,powstałychidodziśistniejącychnasubkontynencieindyjskim:dźinizmu
ibuddyzmu.
Słownikopierasięprzedewszystkimnanajważniejszychźródłachliterackichogólnoindyjskiejkultury
klasycznejułożonychwjęzykustaroindyjskim(wedyjskimisanskrycie):tekstachWedy,dwuwielkicheposów
(MahabharataiRamajana)orazpuran.Istotnąinnowacjąwporównaniuzinnymipublikacjamitegotypu
sąmateriałymitologiilokalnej,przedewszystkimdwukrainIndiionajbogatszejkulturze:BengaluiTamilnadu.
Tunależywspomniećotym,żemitologiaindyjska,nietylkohinduska,jestczymścałkowicieżywym,ściśle
związanymzżyciemcodziennym:praktykamirytualnymi,pracami,troskamiiradościamiludzi.Stanowi,więc,
wodróżnieniuodnp.mitologiigreckiejczyrzymskiej,bardzoważnyelementkulturywspółczesnej.Wszyscy
niemalwIndiachznajądziejeRamy(imogą,iogromnielubiącałymigodzinamisłuchaćrecytacjiRamajany,
wielkiegoeposuonichopowiadającego)czynajważniejszemityzwiązanezŚiwąijegorodziną.Najbliższymi
jednakpomocnikami,orędownikamiiopiekunamisąbóstwazniższychpięterpanteonu–„bóstwawiejskie”
(
gramadewata
)iin.,zwłaszczajednakte,któremająpostaćzwierzęcąlubnapołyzwierzęcą–Ganeśa
iHanumant.
Ponieważmitologiazajmujecentralnemiejscewkulturzehinduskiej–stykającsięikrzyżujączteologią,
filozofią,etyką,rytuałem,prawodawstwemitd.–niemożnabyłobezznacznegopowiększeniaobjętościsłownika
uwzględnićwszystkichterminówpojawiającychsięwartykułachhasłowych.Wtakichwypadkachpodawano,
częstowformieprzypisów,bardzozwięzłeinformacjepodstawowe.Podokładniejszeinformacjenatentemat
odsyłamyczytelnikówdoinnychpublikacjiwjęz.polskim–przedewszystkimdoniedawnowydanego
Małego
słownikaklasycznejmyśliindyjskiej
orazinnychksiążek:
Indie
ArthuraL.Bashama,
PradziejeilegendyIndii
EugeniuszaSłuszkiewiczaczyŚwiętanićhinduizmu
JohnaL.Brockingtona.Tamteżnależyszukaćomówienia
kwestiizwiązanychnp.zofiarą,Wędąijejczęściamiskładowymi(Rygweda,brahmany,upaniszadyiin.)czy
puranami.
Przekładytekstówindyjskichieuropejskichzamieszczonewsłowniku–jeśliniezaznaczonoinaczej–zostały
dokonaneprzezautorówposzczególnychhasełzoryginału.
Bibliografiaobejmujepublikacje(studia,wydawnictwaocharakterzeencyklopedycznym,przekłady),zktórych
autorzykorzystaliopracowująchasłaorazwydawnictwaprzeznichrekomendowane.
II.Terminologiaizapiswyrazówindyjskich
Wyżejjużużytoterminu„hindus”–pisanegomałąliterą.Takwłaśniezapisujemynazwęczłonkawielkiej
wspólnotycywilizacyjnej–hinduizmu,czyli„odwiecznejnormy”.Różnicamiędzyhindusem(nie:hinduistą!)
aHindusemczyIndusem(mieszkańcemIndii)jestzasadniczotakasamajakmiędzyżydem(członkiem
żydowskiejwspólnotyreligijno-kulturowej)aŻydem(członkiemnarodużydowskiego);HindusiŻydmożebyćnp.
chrześcijaninem,wodróżnieniuodhindusaczyżyda.Mówiącohindusachihinduizmieużywamyprzymiotnika
„hinduski”(nie:hinduistyczny”!);wtedyzaś,gdymamynamyśliHindusów/IndusówiIndie,posługujemysię
terminem„indyjski”.
Wyrazyindyjskie(terminy,nazwy,imionawłasne,tytułytekstów)użytewtekściesłownikapochodząprzede
wszystkimzjęzykówindoaryjskich,tzn.językówindoeuropejskichIndii,należącychdogrupyindoirańskiej,czyli
aryjskiej.Sąto:sanskryt(terminemtymobejmujemyobieodmianystaroindyjskiego:wedyjskiisanskryt
klasyczny)orazjęzykinowoindyjskie(bengalski,hindiiin.).Językinieindoeuropejskiereprezentujeturodzina
drawidyjska(obejmującaok.25językówużywanychgłówniewIndiachPołudniowych);aprzedewszystkim
najważniejszyjęzykkulturalnytejrodziny–tamilski.
1.Językiindoaryjskie–sanskryt
Wyrazysanskryckiepodajesięzawszekonsekwentniewpostacitematu(rdzenia),aniew1przypadku
(mianowniku)liczbypojedynczej.Wsanskrycie,bowiempostaćmianownikabardzoczęstopoważniesięróżni
odtejpostaciwyrazu,którajestwspólnawszystkimpozostałymprzypadkomlubichwiększości(popolsku
różnicętęwidaćnp.wwyrazieużywanymnaoznaczeniemłodegomężczyzny:wmianowniku
chłopiec
,wpozostałychzaśprzypadkachpojawiasięwspólnapostać–temat
chłopc
;wyrazysanskryckie
wsłownikachczywyjętezkontekstumajątakąwłaśniepostaćtematyczną.Wynikatozeskomplikowanych
zmianfonetycznychzachodzącychnakońcuwyrazówsanskryckich;np.wyraz
agni
–‛ogień’lub‛bógognia’
totemat;wmian.l.p.–zależnieodkontekstuwyraztenmapostać:
agnis,agnih,agniś,agnir,
tosamodotyczy
przymiotnika‛czarny’,zarazemimieniaboga–wcieleniaWisznu:Kryszny(ztątylkoróżnicą,żezamiastostatniej
wersji–
agnir
–wyraztenmawariant
Kryszno).
Dowyrazów,wktórychnajczęściejsięnaruszaowązasadę
zapisywaniawpostacitematycznej,należąprzedewszystkimdwaważneimionabóstw;pierwszeznichtoimię
bogastwórcy–temat
Brahman;
wyraztenzapisujesięprzeważniewformiemian.l.p.jako
Brahma.
Wbrew
tradycji,uważamy,żeniemapowodu,bynaruszaćwspomnianązasadę;arzekomejracjijejnieprzestrzegania
–niebezpieczeństwapomyleniazpodobniebrzmiącymterminem
brahman
(używanymm.in.wznaczeniu
‘absolut’)–możnauniknąćdziękizróżnicowaniupisowni.Wyrazwznaczeniu‛absolut’piszemymałąliterą
zakcentem(acutus)na1zgłosce(zgodniezwymowąwedyjską)–
bráhman,
imięboga–kreatorazaśdużąliterą
