Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
A
abecedariusz
(łac.abecedarius,versus,ang.absey,teżabecedarius),wierszabecadłowy(in.
alfabetyczny)–zwiesiętakodpierwszychliteralfabetułacińskiego.Odmianaakrostychu(→akro-
stych).Utwórułożonynazasadziealfabetycznegonastępstwapierwszychliterkolejnychwierszylub
strof.Pochodzenieabecedariuszawywodzisięodpsalmówbiblijnych–od110.,111.,bardzodłu-
giego118.i119.(numeracjawgWulgaty);podobnieabecadłowesąniektóretrenyJeremiasza.Od
następującychposobieliteralfabetuzaczynałysiępewnegrupywersetów,awięccałościbliskiestro-
fie.Celtakiegoalfabetycznegorozpoczynaniapsalmumiałcharaktermnemotechniczny–porządek
alfabetycznywersówlubichgrupzapewniałdokładnepowtórzeniecałości.Wprzekładziezasadata
musiałasięzatrzeć,więcliteryhebrajskiepoprostuzaznaczanosłowaminamarginesie.Wśladza
psalmamialfabetycznymiwkościelnejliteraturzełacińskiejpojawiłysiędośćwcześnieichnaśladow-
nictwa.Powstałyteżróżneformyabecedariuszy.Ichzasadniczeodmianysąnastępujące:
(1)stroficznyprosty,gdyjedyniepierwszywierszstrofyzaczynasięodpowiedniąliterąalfabetu,
formuła:A...//B...//C...//D...;
(2)stroficznypełny,gdywszystkiewierszestrofyzaczynająsięodkolejnejliteryalfabetu:AAAA//
BBBB//CCCC//DDDD;
(3)stychiczny,gdywukładzieniestroficznymodpowiednieliteryalfabetupojawiająsięnapocząt-
kukolejnychwierszy:ABCDitd.;
(4)stychicznypełny,gdywszystkiewyrazydanegowierszazaczynająsięnatęsamąliterę,akolej-
newiersze–nakolejnąliterę:Aaaa//Bbbb//Cccc//Dddditd.;
(5)ciągły,gdykażdynastępnywyrazzaczynasięodnastępnejlitery:Abcd//Efgh//Iklm//Nopr
itd.(tworzyto,oczywiście,poematybardzokrótkie,wprzeciwieństwiedoodmianpoprzednich,dość
długich,anawetbardzodługich).
Odmianytemożnabyjeszczedopełnićinnymiigraszkamialfabetycznymi,jakukładaniezdańze
wszystkichliteralfabetubezpowtarzaniaktórejkolwiekalbopisaniewyrazówczyzdańzapomocą
sylabowychnazwliter;językpolskiniestwarzawielutakichmożliwości(jednąznichbędzienp.tk
zamiastteka),toteżwięcejichwefrancuszczyźnie(np.imięHélènemożnazapisaćjakoln).Sątowła-
ściwierebusyliterowe.Historiaabecedariuszatraktowanegopoważniezamykasięwokresieśrednio-
wiecza.Pierwotniemiałoncelpraktyczny–ułatwiałzapamiętywanietekstów,alewkrótcezaczęto
gotraktowaćjakoozdobęutworu.Abecadłowymwierszemlubilisiępopisywaćpisarzestarochrześci-
jańscy,jakCommodianus,Sedulius,VenantiusFortunatus,IzydorzSewilliczyBedaVenerabilis.Naj-
starszyabecedariusz,PsalmuscontrapartemDonati,ułożyłśw.Augustyn;jesttoutwórpolemiczny,
pisanywierszemrytmicznymorymachmonosylabicznychnae,wstrofachrozdzielonychrefrenem
irozpoczynanychkolejnymiliteramialfabetu.Wieleabecedariuszymiałocharakteranonimowy,treść
ichbywałaróżnorodna.Złacinyprzeszłypotemdojęzykównarodowych,np.wAngliiabecedariusze
abecedariusz
1
