Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
ŚWIAT–eksplikacja
13
Wludowychmitachkosmogonicznychznajdujemyjednakelementy,któreod-
biegająodwersjibiblijnej,staro-inowotestamentowej.Mniejznaczącąmodyfika-
cją(wistociepozostającąwkręguapokryfówchrześcijańskich,„Bibliiludowej”)
jestprzyznanieudziałuwtworzeniuświatatakżePanuJezusowiiMatceBoskiej,
bardziejistotnąróżnicąjestobecnośćwkosmogoniiludowejdualistycznej(ma-
nichejskiej)ideitworzeniaświataprzezdwóchkreatorów,BogaiDiabła,czego
efektemmabyćistnieniewświecierzeczykontrastoworóżnychwobecrzeczy
tworzonychprzezBoga.DiabełnaśladującBoga,powołujedoistnieniarzeczygor-
sze,mniejdlaczłowiekaprzyjazne,niekiedywręczwrogie:Bógtworzyziemię,
słońce,zwierzętadomowe,kwiatyizioła;diabełtworzykamienie,księżyc,zwie-
rzętadzikie,roślinytrujące.Tenludowydualizm(wprzekazachgłówniezPolski
wschodniej)niejestsymetryczny,botoBógwydajepoleceniaDiabłu,którymusi
spełniaćjegowolę.
Natychobumodelachbazujeiswoiściejeprzetwarzapotocznerozróż-
nienietegoitamtegoświata,tj.świataziemskiego,któryjestwymierny,pozna-
walny,ipozaziemskichzaświatów,któresąniedostępnebliższemupoznaniu.Mo-
delświatależącyupodłożamyśleniapotocznego,mapodstawyempiryczne,sku-
pionyjestnatymświecie,świeciewidzialnym,wodróżnieniuodtamtegoświata,
niedostępnegoludzkiemuwidzeniu.Modelpotocznymanajsilniejszezakorzenie-
niewmaterialejęzykowym,leksyceifrazeologizmach.
Samosłowoświatetymologiczniewywodziodświatła,świecenia,wiążesięze
świtem–wtymsensieświatemjestto,cooświetlone,więcjasne,widzialne,wopo-
zycjidociemności,tego,coniedostępnewidzeniuipoznaniu.Światjestbiały,czyli
jasny.Wedlesugestiiniektórychbadaczytakąsamąpodstawęonomazjologiczną
mająwyrazyświat,gwiazdaikwiat,wszystkiewiązaneześwieceniem,jasnością,
bielą.
Relacjaczłowiek–światjestwkulturzeludowejniejednoznaczna.Oilemito-
logiczneipoetyckiewidzenietejrelacjizakładapozostawanieczłowiekawbez-
pośredniejjednościzotaczającągorzeczywistością,byciejejintegralnączęścią
–wmyślprzysłowiaŚwiatjaklas,człowiekjakliść–iprowadzido„kosmizacji”
ciała(wzagadkachgłowaczłowiekatogóra,włosytolas,oczy–dwadołkimię-
dzypagórkiem-nosemitp.),otylewpotocznymrozumieniuczłowiekjestczęścią
zeświatawyosobnioną,boprzychodzinatenświat(rodzisię),przebywawświe-
cie,mieszkanaświecie,chodzi,wędruje,podróżujepoświecie,poczymodchodzi
zetegoświata,rozstajesię,żegnasięzeświatem(umiera).Światjestjegodomem
(poniekądtylkogospodą),bomożewyjśćzdomuwświatiwzbogaconyodo-
świadczeniawrócićzeświatadodomu,dosiebie–takiscenariuszjesttypowydla
ludowychnarracji.Człowiekjestobserwatoremświata,doświadczago,odkrywa,
zwiedza,poznaje.Używaświata,możegobudować,pogardzaćnim,kochaćgo.
Zkoleiświatjestobserwatoremisędziąkażdegoczłowieka.
Ważnemiejscewludowejaksjosferzezajmująrelacjemiędzyludźmioraz
ludźmiiichżyjącymotoczeniem.Wzorcowyscenariuszzachowańwopowiada-
niachowyprawiebohaterawświatzakładajegożyczliwąibezinteresownąpo-
mocokazywanąspotkanymludziomizwierzętom.Wpolskiejkulturzeludowej
wewzajemnychstosunkachmiędzyludźmi,międzyludźmiizwierzętamioraz
