Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Wprowadzenie
16
Wielokrotniejużnigdyniepowracalidoaktywnościtypoworetorycznej,ajednakmimo
incydentalnegokontaktuzesztukąwymowywźródłachnazywanisąnretorami”lubnso-
fistami”.
Pozaosobami,którewtekstachantycznychokreślonezostałymianemnretora”lubnso-
fisty”,uwzględniamyintelektualistówspełniającychprzynajmniejjedenztrzechwarun-
ków:1)bylinauczycielamiretoryki;2)występowalipublicznie,wygłaszającróżnegotypu
mowy;3)pisalitraktatyzzakresuteoriiretoryki.
Wpierwszymprzypadkuniemamyproblemów,gdyźródładokładniepodają,żekon-
kretnyczłowiekuczyłwymowywszkoleprywatnej,miejskiejlubcesarskiej.Trudnościpo-
jawiająsięwtedy,gdyjestonokreślonyjednymzogólnychterminówużywanychwodnie-
sieniudonauczycieli(np.didaskalos,kathegetes,eksegetes).Wówczaswłączaliśmydozbioru
tylkoteosoby,którychdziałalnośćmogławiązaćsięznauczaniemretoryki.Uwzględniamy
równieżintelektualistów,którzyzajmowalisięretorykątylkowpewnymokresieswoje-
gożycia,apotempoświęcalisięnp.karierzeurzędniczejczykościelnej(np.Grzegorz
zNazjanzu,GrzegorzzNyssy,BazylizCezarei).Trzebajednakodrazuzasygnalizować
problem,jakistwarzająosoby,którenauczały–jakpowiedzielibyśmydzisiaj–hobby-
stycznie,towarzysko.Sątochociażbyzamożniwłaścicieleziemscy(np.Kelsos,Severos1),
którzyzdobywszyretorycznewykształcenie,osiedliwswoichmajątkachiokazjonalnie
dawalilekcjesynom,kuzynomczydzieciomprzyjaciół,zanimudalisięonidoszkółpro-
fesjonalnychnauczycieli.
Cododrugiegowarunkuklasyfikacji,czylipublicznegowygłaszaniamów,napotyka-
mynarozmaitetrudności.Należydobitniepodkreślićrzeczoczywistą:wygłaszaniemów
popisowychnaspecjalniewtymceluzorganizowanychwystąpieniach,uświetnianiede-
dykacjiświątyńułożonąnatęokazjęoracją,udziałwagonachwkonkurencjachproza-
torskich(dotejkategoriizaliczająsięuwzględnieniprzeznasenkomiografoi)–totypowe
zajęciaprofesjonalnychsofistówiretorów,natomiastkorzystaniezezdolnościkrasomów-
czychpodczasdziałalnościpolitycznej,tostałeinaturalnezachowaniestarożytnychelit.
Okazjonalnymimówcamibywalinamiestnicyiinniwysocyurzędnicypaństwowi,którzy
przybywającdoprowincji,wygłaszaliwszelkiegorodzajuokolicznościowemowy.Zostali
przeznasuwzględnienizatemtylkowówczas,gdywźródłachpojawiająsięjakoretorzy
bądźwidzimy,żeichzainteresowaniaiumiejętnościretorycznewykraczająpozazwykłe
wykonywanieurzędowychobowiązków.Niektórzycesarze(np.HadrianczyJulian)rów-
nieżwystępowaliprzyróżnychokazjachzuroczystymimowamiorazinteresowalisięre-
toryką,niezamieściliśmyjednakichbiogramówwnaszymzestawieniu,sądząc,żewtym
miejscunależywyznaczyćnieprzekraczalnągranicę.
Trzeciakategoria,wyodrębniającanaszegrono,tj.opracowywanietraktatówzzakresu
retoryki,jestotyleproblematyczna,żeczęstobrakjakichkolwiekinformacjioichauto-
rach.Ponieważinniintelektualiści,nietylkoretorzy,pisalipraceztejdziedziny,przy-
jęliśmyzasadę,żejeślizachowanytraktatmaściśleretorycznycharakter,tojegoautora
umieszczamywkatalogugłównym(I.Sofiściiretorzy).Pominęliśmynatomiasttwórców
tychtekstów,któreniedotyczązagadnieńwąskopojętejdziedzinyretoryki.Dobrymprzy-
kłademjestdziałającywIIw.TelefoszPergamonu.Byłonautoremwielupractypowo
erudycyjnychigramatycznych,dowodzącychjegofilologicznychijęzykowychzaintereso-
wań,takżeksiążekhistorycznych,wtympoświęconychrodzinnemuPergamonowi,oraz
utworuOretorycewedługHomera(ΠElitfl;κlG’ὍμηloVῥηtolLκfl;).Trzebajednak
zaznaczyć,żetoniezachowanedziełkozpewnościąwyrosłoztypowegodążeniadouka-
zaniaHomerajakoojcawszelkichnaukibardziejprzypominałodostępnyobecnietraktat
Pseudo-PlutarchaDeHomeroniżpodręcznikiteoriiretorykiwykorzystywaneweduka-
cjinaszczebluwyższym.TelefoszPergamonunieznalazłsięwięcwnaszejprosopo-
grafii.NatomiastsławnyneoplatońskifilozofPorfyrios,któregogłównąsferądziałalności
