Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
46
RozdziałI
boskimznakiemzabraniającym,zakazującymwykonywaniapewnychczy-
nów,podejmowaniapewnychdziałań.Realeokreślaówgłosjakonwewnętrz-
nąwyrocznię”ipodkreśla,żezakażdymrazem,gdyPlatonpiszeoSokratej-
skimdaimonion,używaterminunznak”(σημεΐν)lubngłos”(φωνή),czasami
dodającngłosBoga”(τοΰϑεοΰ)123.Jakiekolwiekinterpretacjeutożsamiające
daimonionzsamymSokratesem,jegorozumem,chceniem,refleksją,sąnie-
uprawnionewświetlejegowypowiedzi,cytowanejprzezPlatona.Jaksłusznie
zauważyłMikołajBierdiajew,ndaimonionemSokratesaniejestonsam,aza-
mieszkującawnimistota”124.
WtymsamymduchuwypowiadasięSokrateskilkaakapitówdalej:
Tenmójzwyczajny,wieszczygłos(głosducha)zawsze,przedtem,itobardzoczęstosię
umnieodzywał,asprzeciwiałmisięwdrobnostkachnawet,ilekroćmiałemcośzrobić
niejaknależy.No,aterazmisięprzydarzyło,widzicieprzecieżsami,totutaj,conie-
jedenuważamoże,inaprawdęuważazaostatecznenieszczęście.Atymczasemmnie,
anikiedymranozdomuwychodził,niesprzeciwiałsiętenznakboga,anikiedymtu
nagóręszedłdosądu,anipodczasmowynigdzie,kiedymcokolwiekmiałpowiedzieć.
Aprzecieżwinnychmowach,tonierazmibywało,przerwiewśrodkusłowa.Tymcza-
semteraznigdziewtejcałejhistoriianiwpostępowaniumoim,aniwmowienicmi
oporuniestawia.Acóżto,myślę,będziezaprzyczyna?Jawampowiem:zdajesię,żeta
przygodajestwłaśnieczymśdobrymdlamnie;niepodobna,żebyśmysłusznośćmie-
limy,którzyprzypuszczamy,żeśmierćjestczymśzłym.Mamnatowielkieświadec-
two.Boniemożebyć,żebymisięniesprzeciwiłmójzwyczajnyznak,gdybymniemiał
zrobićczegośdobrego125.
Opierającsięnatymcytaciełatwiejzrozumiemyistotęowegodaimonion.
Azatem,oprócztego,żedaimonionjestznakiemlubgłosemjakiegośboga
bądźducha,zostajeprzezSokratesaokreślonymianemnwewnętrznegogłosu”.
Mimoiżodwołaniesięwtrakcieswojejobronywprocesieoateizmidepra-
wowaniemłodzieży(wktórymgrozimunawetkaraśmierci)dotajemnicze-
gogłosuwydajesięszaleństwem,Sokratesdecydujesięnato.Twierdzi,iżwła-
śniewimięzakazuwydanegoprzeztenwewnętrznygłosodmłodościunika
pewnychzachowań;wyraźnietraktujeówgłosjakowewnętrznegoprzewod-
nika126.Wartozauważyćtakżepodkreślonywobufragmentachfakt,iżgłos
daimonionjestjedynienegatywny,toznaczy:wydajejedyniezakazy,zabra-
niapewnychdziałańczyzachowań,nienakazujenatomiastniczegobezpo-
średnio(choćSokrates,niesłyszącwewnętrznegozakazu,interpretujetojako
aprobatędanychplanówprzezdaimonion).Odnoszącsięnatomiastdoswoich
ostatnichdziałań-przyjścianarozprawęprzedsądem(ryzykującswymży-
123Zob.G.Reale,Historiafilozofiistarożytnej,t.I,tłum.E.I.Zieliński,Lublin2005,
s.361;364-366.
124M.Bierdiajew,Oprzeznaczeniuczłowieka,dz.cyt.,s.133.
125Platon,ObronaSokratesa,dz.cyt.,s.580.
126Zob.E.Schockenhoff,Jakąpewnośćdajenamsumienie?,dz.cyt.,s.120;M.Hintz,
Sumienie,art.cyt.,s.155;Z.Pańpuch,Sumieniewperspektywiehistorycznychpoczątków
myśleniamoralnego,w:TomaszzAkwinu,Dysputyproblemoweosynderezie,osumieniu,
dz.cyt.,s.172.
