Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Wstęp
13
JakzauważaJerzySzacki,choćkształtkonkretnychutopiijestzależny
odwarunkówhistorycznych,dasięteżwnichzauważyćwyraźnerysypo-
nadczasowe21.TestałecechyutopiipodajeSzackizaChademWalshem,
którywyróżniłdziewięćzałożeńutopii:
(…)człowiekjestzasadniczodobry(jegowadywynikajązwarunkówżycia);jest
istotąplastycznąimożezmieniaćsięwinnychwarunkach;niemasprzeczności
międzypomyślnościąjednostkiipomyślnościąspołeczeństwa;jestistotąro-
zumnąizdolnądostawaniasięcorazrozumniejszą(coumożliwiaustanowienie
wpełniracjonalnegoładu);przyszłośćobejmujeograniczonąilośćmożliwości,
któredająsięprzewidzieć;należydążyćdozapewnieniaszczęścianaZiemi;lu-
dzieniemogąbyćznużeniszczęściem;możliwejestznalezieniesprawiedliwych
władców;utopianiezagrażaludzkiejwolności22.
Analizyprojektówspołecznychopartychnazasadachutopijnych,czy
topozostającychjedynienapapierze,czytorealizowanychwpraktyce
(najczęściejbezskutecznie),sądziśjednąznajczęściejuprawianychform
refleksjinadutopią.
Jestjednakjeszczenajbardziejpodstawowe,choćchybateżnajrzadziej
opisywane(zwłaszczanagrunciepolskim)rozumienieutopii–poprostu
jakozjawiskaliterackiego.Wieluuznanychbadaczyutopii,międzyinnymi
MannheimczySzacki,stwierdzajasno,żeniemajązamiaruzajmowaćsię
analiząliterackiejformyutopii,pozostawiającto(raczejpodrzędnewich
mniemaniu)zadaniefilologom.Niemniejwydajesię,żefilologicznaana-
lizautopii(pozytywnychinegatywnych)możeprzynieśćwieleinteresują-
cychobserwacji,nietylkodoprecyzowujączestawformalnychwyznaczni-
kówgatunku,lecztakżepozwalającdotrzećdokryjącegosięzastałością
formypewnegotrwałegowyobrażenia,któremożeokazaćsiękluczowe
dlautopii(nietylkoliterackich).
Wartopamiętać,żeutopieniepowstawałypoczątkowojakorealne
polityczneprojekty.Byłytekstamiliterackimiijakotakiebyłyodbiera-
ne.Zkoleiprawdziweprogramyorganizacjispołecznejniepowstawały
intencjonalniejako„utopie”,leczzostałytaknazwanepóźniej(najczęś-
ciejtakieichokreśleniepełniłofunkcjęinwektywy).Jeślichcemyśledzić
dziejeutopijnegomyślenia,musimyzwrócićuwagęnapewnestałecechy
uprawianiaspołecznejrefleksji.Jeślijednakskupimysięnaanaliziefor-
myliterackiej,musimywziąćpoduwagę,żetekstyutopijnepowstawały
intencjonalnie.Miałybyćonewłaśnie„utopiami”(czylinaśladowaniem
wzorcastworzonegoprzezMore’a),anieprawdziwymiprogramamipo-
21J.Szacki,Spotkaniazutopią,WydawnictwoSic!,Warszawa2000,s.45.
22Tamże,s.48.
