Treść książki

Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
IreneuszBotor
UniwersytetŚląskiwKatowicach
Doczegopotrzebnajest
dziśsztuka?
Wobecdynamizmuprzemianrzeczywistościpotrzebne
jestznalezieniesposobunatrwałośćtożsamościkulturo-
wejijejzapis.Sztukabudującamitologięmożeodegrać
tutajbardzoważnąrolę,alemusispełnićpewnewarunki.
Rozważaniawtejsprawiemusządotyczyćniekiedy
dyskusyjnychobszarównaróżnychpolach.Wiele,jeszcze
niedawnoaktualnych,poglądównatentematnieprzystaje
doobecnejrzeczywistości.Ważnejest,żesztukaporusza
sięwobrębiesystemuznakówrzeczywistości.Faktten
implikujeogromnemożliwościdziałania,aleteżodpowie-
dzialność.Systemznakówmożebyćprzezniąweryfiko-
wany,przewartościowywany,cozresztąsiędzieje.Może
teżbyćtworzonyodnowa.Wobecnejrzeczywistości
powstałowielenowychprzestrzeni,częstonieznanychczy
nieistniejącychwcześniej,któremogąbyćprzezsztukę
włączonewsystemznaczeniowy.Możeonateżtworzyć
narracjetam,gdziejeprzerwanolubgdziedopierosię
stają.Tojednakosobnytemat.Możliwościąsztuki,ważną
wdzisiejszymzglobalizowanymświecie,jesttworzenie
nowychpunktówwidzeniaiperspektywztegowynikają-
cych.Nietrzebapowielaćtego,cojużistnieje.Nawetnie
powinnosiętegorobić.Jedenznajbardziejpodstawowych
aksjomatówsztukieuropejskiejołacińskimrodowodzieto
właśnietworzenienowychperspektyw.Innąpotencjalną
możliwościąsztukijestteżwspomożenie,rozwinięcieczy
wręcztworzenienowychmitologii.Dotyczytozarówno
tych,któretrwają,jakitych,któregodnezaistnienia.
Jesttoelementkonieczny,byjakaśkulturamogłaprze-
trwaćlubpoprostusięrozwinąć.
Tezyprzedstawionewniniejszymartykulezamierzam
odnieśćdoBiennaleSztukiwBerliniez2012roku,
zakładając,żetraktowanejestjakojedenzwyznaczni-
kównajnowszychtendencjisztukiwobszarzebliskim
naszegokraju.Proponujeonosztukęoderwanąod
przedmiotuartystycznego.
Jakzatembudowaćsztukęizapisywaćjejznaki,mając
dodyspozycjimateriętaknietrwałąipodatnąnazmien-
ność?Dylemattenodniosłemdoobszarupostindustrial-
nego,naznaczonegogłębokątransformacjąspołeczną
ikulturową,wktórymżyjęifunkcjonuję,równieżjako
twórca.Sztukamożetworzyćnarracjelubnawetmitologie
przestrzenimniejszychczywiększych.Mądrąrzeczzrobił
niegdyśJanMatejko,tworzącnarracjęisystemznaków
zbiorowejidentyfikacjiwczasie,gdywskutekdziejowych
doświadczeń,rozproszonaiwjakimśsensiezagrożona
byłatożsamośćnarodowa.Stworzonewówczasikonogra-
ficzneznakidodziśstanowiąpunktodniesienia.Autor
wypełniłróżnepustkiwstanieświadomościzbiorowej.
Opierającsięnaswoichbadaniach,zrekonstruowałlubpo
prostuwykreowałikonografięepizodówhistorycznych
wsytuacji,gdyniewiadomobyło,jakwyglądały.
Stworzyłniejednokrotniewyobrażeniowewizerunki
postaci,któreodtegomomentustałysiępowszechnie
funkcjonującymkanonem.DoświadczeniasztukiMatejki
dotyczyłyXIXwieku.Dziśnaskutekglobalizacjirównież
mamydoczynieniazzagrożeniemwszelkichtożsamości.
Mówisięotzw.płynnejtożsamości.Dążeniedojednolito-
ścipowoduje,żezanikato,comożebyćwjakiśsposób
inneiwyjątkowe.Matejko,wykorzystującmalarstwo,
stworzyłswoiste,theatrum.Obecniesztukiwizualne,
szczególniete,któredomenąpodmiotowości,jak
np.malarstwo,mogąodegraćpodobnąrolę1.Chciałbym
skoncentrowaćsięnaproblemieważnościsztukiwkon-
tekściespołecznym.Aspektindywidualnymożeokazać
sięmałointeresujący,aodpowiedźoczywistaibanalna.
Przestrzeńszersza,ponadindywidualna,ztejracji,że
dotyczyteżinnych,godnajestanaliz.Wartoprzyokazji
napomknąćoprzestrzenipublicznejjakopotencjalnie
ogromnejmożliwościoddziaływanianaszersząskalę.
Działaniewtakiejprzestrzeninastawionejestnamądry
dialogzjejużytkownikami.Wrozważaniachtych
skoncentrujęsięjednaknasprawachkulturowych.
Zaobserwowaćmożnadziśmarginalizacjęsztuki
wkonkretnychobszarach.Szukasięgłównieekonomicz-
nychpowodów,niemówiącokoniecznościistnieniasztuki
dlapodmiotowegoistnieniajakiejśzbiorowości.Twórcy
zresztą,jakpamiętamodlat80.minionegowieku,nie
mieliłatwegożycia.Najpierwzpowodubojkotuwysta-
wienniczegowoficjalnymobiegu.Wlatach90.zkolei
borykalisięniejednokrotniezoskarżeniamiokontrower-
syjnośćprzekazuniektórychdzieł.Spolaryzowałysię
opozycyjnepostawyobrońcówwartościidekonstrukcjoni-
stów.Dziśsytuacjajestniecoinna.Problempodmiotowo-
ściwobecglobalizacjiwydajesięnabrzmiewać.Czy
sztukępowinnosięszanować,czyspychaćnamargines
zpowodumałegoznaczeniadlaspołeczeństwaspraw,
którymiżyje?Widzętumechanizmneutralizacjioddzia-
ływaniasztuki.Niejestonazbytpoważnietraktowana,
częstoteżjejsensypozostająniezrozumiane.Sztuka
pojmowanajakorefleksjastajesięprzeszkodąwkształto-
waniuspołecznychmechanizmówprodukcjiikonsumpcji.
Dlaichbezkonfliktowegoukształtowaniabarierąmoże
byćpostawawykraczającapozatenzamkniętysystem.
Sztukazatemmożesięokazaćelementemniewygodnym
iniepożądanym.Jestjeszczeinnakwestiaztymproble-
memzwiązana.Są,niestety,środowiska,wktórych
#1/2014/STUDIAARTYSTYCZNE
13