Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
J.Ossowski,Szarlatanówniktniekocha.StudiaiszkiceoGałczyńskim,
Kraków2006,ISBN83-7271-373-1,©byWNUniwersytetuPedagogicznego2006
„Silniepracowaćimaginacją...”
AwangardowośćGałczyńskiegowśród„izmów”*
Gałczyńskizpewnościąśmiałbysięzobaczywszysiebiezaszeregowanegodojakiejkolwiek„awangardy”.
Jednązjegoulubionychrozrywekbyłopokazywaniejęzykaówczesnymliterackimmodom.
Cz.Miłosz1
*TekstniniejszyprzygotowałemnakonferencjęnaukowąLiteraturapolskakońcaXXwieku.Postmo-
dernizm?zorganizowanąprzezInstytutFilologiiPolskiejAkademiiPedagogicznejwKrakowie20–23IV
2001r.wManiowachkołoSzczawnicy.Pozmianachredakcyjnychiuzupełnieniachrzeczowych,wspo-
mnianestudiumzaprezentowałemnaposiedzeniunaukowymKomisjiHistorycznoliterackiejOddziału
PANwKrakowie28V2001r.Wyrazypodziękowaniazaudziałwinspirującejdyskusjinadtezamireferatu
zechcąprzyjąćjejuczestnicy.Podzielampoglądśp.MarianaTatary,iżgroteskowątwórczośćGałczyńskie-
gotraktowaćnależyjakoliteraturępopularną,tworzonąwpierwszymrzędziedlazabawyiprzyjemności
czytelnikainteligenckiego.JanMichalikzwróciłuwagę,żewgenealogiiPorfirionaOsiełkamożnateżod-
naleźćrudymentypowiastkifilozoficznej,widocznepoprzeznawiązaniadodawniejszychgatunkówprozy
popularnej,takichjakopowieściegzotyczne,doktórychutwórGałczyńskiegozbliżaepizodycznafabuła,
uproszczony,żartobliwo-ironicznyrysunekbohaterówiniekonsekwencjemotywacyjne.Uwagęprof.Mi-
chalika,żewtekściewystąpieniapostawionowięcejznakówzapytania,niżudzielonoodpowiedzi,rozwinął
KazimierzGajda.Pomimoiżreferowanekłopotypoznawczewynikajązużyciawielu„izmów”,wzakresie
pojęcia„ekspresjonizm”właściwąsobierolępowinienodegraćetyzm,któryosadzatakżetermin„awangar-
da”wramachcałościowegozakresumodernizmu.ZdaniemMarkaBiałotykłopotzoperacjonalizacjąna-
zwy„awangarda”polegateżnatym,żemieścisięwniejgroteskamodernistyczna,ciążącakuontologicznej
iegzystencjalistycznejgrozie(Grabiński,Jaworski,Witkacy),jakwBaluuSalomonaczyLudowejzabawie.
NaprzekornepytanieJanaMichalika:„ciekawe,conatemathipotezzaprezentowanychwdysku-
towanymszkicupowiedziałbysamGałczyński”,możnazaCzesławemMiłoszemudzielićodpowiedzi,
którązawierapowyższemotto.Namarginesiedodam,żewybitnyprzedstawicielawangardyGottfried
Benn(1886–1956)byłporuszony,kiedydowiedziałsię,żejegodziełozostałoprzedstawionejakoeks-
presjonistyczneikwestionowałwielezałożeńleżącychupodstawtegookreślenia.Jeśliwięctakienie-
porozumieniaidentyfikacyjnedotycząosóbściślezwiązanychzekspresjonizmem,oileżtrudniejjest
zaszufladkowaćGałczyńskiego,poetę,któregopoczucieindywidualnościbyłozbytsilne,abyzechciał
przyznaćsiędojakiejkolwiek„zależności”odawangardy,którejnieznosił.
Kwestiepodniesioneprzezdyskutantówłącząsięzezjawiskamiczęstozawangardąidentyfikowa-
nymi–eksperymentowaniem.JeśliGałczyńskiegotraktowaćjakopionieraodkrywcę,nowatora,tooczy-
wiściesprawdzaonmożliwościliteraturypoprzezeksperymentowaniewzakresietechnikipowieściowej,
środkówwyrazu,materiałutematycznego.Liczysięprzytymjegowłasnawizja,wrażliwośćestetyczna
iświatopoglądwyrażanywswoistymjęzyku.Wydajesięjednak,żejakoawangardzista,iwtymmiejscu
zgodzićnależysięzpolemistami,wlatachtrzydziestychnieeksperymentujedlasamegoeksperymen-
tu,interesujegobowiemnietylkoartystycznywarsztatliteracki,alesytuacjatwórcywdanymświecie
iówświat.Słowem,nietylkoopotrząsanie„nowościkwiatem”walczysięwLudowejzabawie,aleood-
słonięciejakichśnieujawnionychdotądperspektywdziałaniapoprzezliteraturęnazmianęstylużycia
iobyczajowośćspołeczną.Tentyporientacjiliterackiejrozciągasięodbezradnościizbłąkaniawświecie
reprezentowanymprzezPorfrionaOsiełkaażpoprzerażeniepoetyświadomegokatastrofywBaluuSalo-
mona,podługniegonieuniknionej.JeśliGałczyński–najpierwzhumoremwidocznymwKońcuświata,
anastępnieztragizmemwidocznymwBaluuSalomona–zadajepytaniaosensświataciemnego,wy-
pełnionegowrogimisiłami,unicestwiającegowłasnepróbywyjściazlabiryntu,czynitozprzeświadcze-
niem,żejegolamentjesttragiczny,żegłoskażdegosprawiedliwegojestgłosemwołającegonapuszczy
wczasachtotalitarnychreżimów,wprzeddzieńzbrodniczejwojny.Zewzględunaobjętośćtegoszkicu
musiałemograniczyćanalizyiinterpretacjeważnychdlaliteraturypostmodernistycznejGałczyńskiego
kategorii:parodii,kolażu,trawestacji,dekadentyzmu,„czarnegohumoru”,ironii.
1
Cz.Miłosz,Historialiteraturypolskiejdoroku1939,Kraków1993,s.468.
