Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
8
MonikaBanaś
ichmiędzysobą[ł].Tyjesteśwynalazczyniąpraw,nauczycielkądobrychobyczajów
iładu[ł].
Czymżebezciebiebylibyśmynietylkomy,aleczymbyłobywogóleludzkieżycie?
Tyśpozakładałamiasta,tyrozproszonychludzipowołałaśdożyciaspołecznego,tyze-
spoliłaśichmiędzysobąnajpierwprzezwspólneosiedla,późniejprzezmałżeństwa,
awreszcieprzezwspólnotęmowyipisma.Tyśwynalazczyniąpraw,nauczycielkądo-
brychobyczajówiładu.
Podobniejakpole[ł]chociażżyzne,niemożebyćurodzajnebezuprawy,również
iduszabeznauki[ł].Uprawąduszy(łac.culturaanimi)zaśjestfilozofia:onawyrywa
zkorzeniamiwadyiprzygotowujeduszedoprzyjęciaziarna,powierzaimjei,żetakpo-
wiem,zasiewa,abydojrzawszy,przyniosłyjaknajbardziejobfiteowoce1.
Wczasachwczesnegośredniowieczakulturaeuropejskazostaładopasowanado
chrześcijańskiegowzoruproponującegokonkretnezestawywartościorazsposoby
ichrealizowania.Proklamującpowszechnośćzbawieniaprzyzachowaniupodsta-
wowychzasad,nosiłaznamionauniwersalistycznej,zdrugiejjednakstronybyła
partykularnymodzwierciedleniemkonkretnegoświatopoglądu,wtymprzypadku
religijnego.Ówchrześcijańskimodelwidzeniaświataodcisnąłistotnyznakwbry-
leEuropy,kształtującsposóbbytowaniaorazinterakcjiludówjązamieszkujących.
Czasynowożytneprzyniosłyfundamentalnązmianę,pozwalającnauceikultu-
rzenazmianęoptykidotychczasdeterminowanejprzezreligię.Renesansowyzwrot
kuracjonalności,rozumowiilaickościnawiązałwznacznejmierzedoantycznego
dziedzictwaitradycjiintelektualnej,którenapowrótukazywałykulturęjakosferę
kształtowaniaszlachetnościumysłu,hartowaniacnótorazdoskonaleniadyspozycji
poznawczychczłowieka.Znamienitymiorędownikamitegożbylim.in.ErazmzRot-
terdamu(Oplanienauczania),JuanLuisVives(Onaukach),JohanSturm(Odobrym
urządzeniuszkoły),ThomasMore(Utopia)czypoeciipisarzezgromadzeniwefran-
cuskiejgrupienPlejada”(Obronaiuświetnieniejęzykafrancuskiego).
Okresreformacjipodziałałożywczonasferękultury,dostarczyłbowiempocząt-
kówpluralistycznegooglądunawytworyludzkiejmyśli.Zorganizowanakontestacja
dotychczasowegoporządkudeterminowanegoprzezpapiestwozrodziławśródpro-
testanckiejmniejszościprzekonanieosłusznościwybranejprzezsiebiedrogi(czytaj:
wartości)orazuznanieprotestanckiegoetosuzaszlachetnyigodnykultywowania.
Ztąchwiląmonopolkulturowykatolicyzmuzostałprzełamany,otwierającwrota
dlapluralistycznego,równoległegorozwojuodmiennychsystemównormatywnych
idyrektywnych2.
Kolejnymmilowymkrokiemwpojmowaniukulturybyłaepokaoświecenia,
awniejpoglądytakznamienitychfilozofówiuczonych,jakm.in.SamuelvonPufen-
dorf,DenisDiderot,JeanJacquesRousseau,Voltaire,DavidHume,GottfriedWil-
helmLeibnizczyImmanuelKant.nWiekrozumu”lubinaczejnwiekfilozofów”byłtą
1Dokładniechodziosformułowanie:Culturaanimiphilosophiaest,którewystępujewRoz-
mowachtuskulańskich(TusculanaeDisputationes).
2I.Berlin,Pokrzywionedrzewoczłowieczeństwa,Warszawa2004.
