Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
WarszawajakonowyRzym,
czyliVarsaviatriumphans
Warszawa,podobniejakkilkainnychstoliceuro-
pejskichczasównowożytnych,pretendowałado
miana„nowegoRzymu”.Wyrażałosiętonietylko
triumfamiall’antica(jaktenz1611roku),ale
przedewszystkimtworzeniemprojektówwpi-
sanychwprzestrzeńmiejskąiwznoszeniem
budowlinawiązującychdorzymskichpierwo-
wzorów;niekiedyrównieżwideachgłoszonych
przezanimatorówżyciaduchowegoipolitycznego.
WjednymzlistówzlatsiedemdziesiątychXVIII
wieku,wysłanychdomarszałkasejmuStanisława
Małachowskiego,HugoKołłątaj(1954:9-11)pisał:
„Rzeczpospolitamusimieć[…]swójRzym,swoje
pryncypalnemiasto[…].Wszystkotomówiza
Warszawą,abyjąRzeczpospolitaPolskaswoim
obrałaRzymem,abyjąuczyniłasiedliskiemwol-
negoapowszechnegorządu”.Ambitnypomysł,
abyzWarszawyuczynić„polskiRzym”,narodził
sięnadługoprzednapisaniemcytowanegolistu,
choćwydajesię,żeprzedKołłątajemniktnie
sformułowałtejideiexpressisverbis.Powstałjed-
nakprzynajmniejjedenprojekt,któryznakomicie
zapowiadałoświeceniowemarzenieowspaniałej
iwielkiejWarszawie;stałosiętozapewnena
początkudrugiejpołowyXVIIwieku(powypędze-
niuSzwedówizwycięstwachnadMoskwąw1660
roku).Istniałajużwówczasviatriumphalis,ale
brakowałoczegośwrodzajuforumzpomnikami
chwałyoręża.Rolędrogitriumfalnejodgrywało
KrakowskiePrzedmieście,forumzaś,zKolumną
ZygmuntaIIIpośrodku(wzniesionąjużw1644
roku),miałoznaleźćswojemiejscenadzisiejszym
placuZamkowym.Ofenomenieprojektuwarszaw-
skiegoForumVasorum(ijegokolumnie,będącej
jeszczejednymzapożyczeniemzrzymskiejsztuki
triumfalnej)pisałwielokrotnieJuliuszChrościcki
(m.in.w1980,1983i2012),alewymagaondalszych
32
badańiprzedewszystkimwiększejpopularyzacji
wPolsceinaświecie.Wartotuzauważyć,żekla-
rowniewpisanawideologiętriumfumilitarnego
kolumnajestteż,amożeprzedewszystkim,trium-
femwiary,gdyżZygmuntIII,lewąrękąpodtrzy-
mującogromykrzyż,osłaniagoczybroniszablą,
którądzierżywręceprawej(Grzybkowski2002;
Miziołek2004a).
JedenzłacińskichtekstównaznanejrycinieWil-
helmaHondiusaz1646rokuukazującejKolumnę
ZygmuntaIIIgłosi:„Przechodniu,wspaniałyten
pomnik,którywidzisz[…]byłbypierwszeństwo
wspaniałościodjąłwszystkimrzymskimpomni-
kom”.Słowateodnosząsiędofaktu,iżpierwotnie
kolumnamiałabyćbardziejokazała,awięczapewne
wyższaoddwóchsłynnychmonumentówRzymu-
kolumnTrajanaiMarkaAureliusza.KolumnaZyg-
muntaIII-niekwestionowanysymbolWarszawy-
ufundowanaprzezkrólaWładysławaIVmiałabyć
jednymztrzechmonumentówtriumfalnychdynastii
WazówwzniesionychprzedZamkiemKrólewskim.
Otriumfalnymcharakterzepomnikazaświadczają
napisynacokoleautorstwazapewnesamegoKazi-
mierzaSarbiewskiego(Milewska-Waźbińska2015).
Fragmentjednegoznichtakieotozawierasłowa:
„ZygmuntIII[…]wumiłowaniupokojuiwsławie
pierwszypomiędzykrólami,wwojnieizwycię-
stwachnieustępującynikomu,wziąłdoniewoli
wodzówmoskiewskich,stoliceiziemiemoskiewskie
zdobył,wojskarozgromił,odzyskałSmoleńsk,zła-
małpodChocimiempotęgęturecką[…]”(Karpowicz
1976:9-29).
Podstawowymźródłeminformacjioprojekcie
ForumWazówjestrysunekGiovanniegoBattisty
Gisleniego(1600-1672),włoskiegoarchitekta,rzeź-
biarza,scenografaimuzyka.Zdobionfrontyspis
jegodziełazatytułowanegoRozmaiterysunki
architektonicznewymyśloneiwykonaneprzez
GiovanniegoBattistęGisleniego-rzymianina,
architektaichMościkrólówiksiążątPolski
orazSzwecji,przechowywanegowJohnSoane,s
