Treść książki

Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
1.1.Ojcowiewspółczesnejurbanistyki19
któregozbiorydodziśpowiększane.Trawnikibyłystarannieutrzymywane,
awysokazieleństrzyżona.Wewszystkichwymienionychosiedlachmieszkańcy
płaciliczynszpatronowi,opłacalnydlaobustron.Usytuowaniepałaculub
domuwłaścicielawbezpośrednimsąsiedztwiefabrykiiosiedlamiałowymowę
ideową.Pałacsymbolizowałopiekęsprawowanąprzezniegonadmajątkiem
inadzórnadtymi,którzygoużytkowali.Właścicielnadawałprzytymzespołowi
charakterystycznywyrazplastyczny,wyróżniającygozotoczenia.
NaterenachdzisiejszejPolskidonajbardziejznanychosiedlipatronackich
należąosiedlałódzkieikatowickie.WŁodzitoKsiężyMłyn,budowany
fragmentamiod1855rokuprzezKarolaScheiblera,powstająceod1872roku
imperiumfabryczno-mieszkanioweIzraelaPoznańskiego(dzisiejszecentrum
handlowo-usługoweManufaktura)ipóźniejsze(1897)osiedleGrembachprzy
„angielskiejfabryce”niciJuliuszaKunizeraiLejzoraLouriego.Katowiceto
Giszowiec,wznoszonywlatach1908-1912dlafrmyGiescheprzezszefafrmy
AntonaUthemannaiarchitektówGeorgaiEmilaZillmannówzBerlina,oraz
Nikiszowieczlat1908-1911,zaprojektowanyprzeztychsamycharchitektów.
CiekawelosyGiszowca.Zabudowanyjestdomamiwcharakterzedużej
wiejskiejchatyzogrodem,nawzórchatniedalekiegoKrólestwaKongresowe-
go-architekcizorientowalisię,żeznacznyprocentpracownikówkopalnito
dawnichłopistamtądichcieliimstworzyćświatimbliski.Giszowieccieszył
sięogromnympowodzeniem,jeszczewlatachsześćdziesiątychXXwiekuna
mieszkaniatambyłogromnypopyt.Poradzonosobieztym:wyburzonoczęść
dawnychdomówiwtomiejscezbudowanozwielkiejpłytydomywielopię-
trowe.MieszkańwGiszowcuznacznieprzybyłoś
Wokresachpóźniejszychmiastapatronackietakżepowstawały.Należy
tuprzypomniećosiedlaprzyfabrycznebudowanewPolscewokresiePRL
zNowąHutąnaczele.AmerykańskieosiedlePullmanCitywstanieIllinois,
budowaneod1880rokuprzezGeorgaPullmanaprzyfabrycewagonówbyło
takdobrzewyposażone,żedotamtejszychrestauracjiprzyjeżdżali(podobno)
najznakomitsichicagowscygangsterzy.Wartojeskonfrontowaćzmiastami
otakimsamymprzeznaczeniu,budowanymidziśwMeksykudlapracowników
fabrykprzeniesionychzeStanówZjednoczonych,np.zDetroit.Jednoznich
takjestopisywane:„przejechaliśmyprzezslumsy,gdzierobotnicy(ś)zwiel-
kichamerykańskichfabrykmieszkaliwbarakachzpustaków.Dachyzrobiono
zblachyfalistej.Niebyłoinstalacjiwodno-kanalizacyjnejanibieżącejwody.
Energiaelektrycznapochodziłazewspólnegoprzewoduzasilającego;toaletę
zastępowałoplastikowewiadro.Szambiarzprzyjeżdżałwózkiemciągnionym
przezosła.Naulicachleżaławarstwakurzu”(LeDuff,2019).
Zanimnastąpiłotakdramatycznezałamaniemyśleniaopracownikujako
oczłowieku(askutkitegotyputraktowaniapracownikówoglądamynietylko
wokółamerykańskichfabrykwMeksyku),stolatwcześniejtendencjebyły
zgołaodmienne.Bezwątpieniawyżejwymienioneprocesyiosobytworzyły
klimatdlazmianyparadygmatumiastaprzemysłowegowjegonajbardziej
dramatycznejpostaci.Dodaćtrzebajeszczepojawiającesięruchypolityczne