Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
14
GrzegorzPIWNICKI
ważyćsięwzajemnie.Koncepcjatrójpodziałuwładzodegraławhistoriiwielkąrolę,
stałasięczęściąskładowąXVIII-,XIX-iXXI-wiecznegokonstytucjonalizmu,legła
upodstawamerykańskiej(1787)ifrancuskiejkonstytucji(1791)orazwszystkichde-
mokratycznychkonstytucjidoobecnychczasów.
Monteskiuszrozróżnianastępującerodzajepaństw:republikę,monarchię,państwo
despotyczne.Rządwkażdymztychpaństwmainnąstrukturęiopierasięnainnej
zasadzie.Zasadądlarządurepublikańskiegojestcnota,dlamonarchicznegohonor,
dladespotycznegolęk.Każdaztychzasadjestsprężynąwprawiającąwruchwszyst-
kiewładzeiwszystkichludziwpaństwie.Rządmonarchicznywypełniaswąwładzę
woparciuozasadyprawnepodporządkowującewładzęczemuś,cojestponadnim,
sątopanująceobyczajeizwyczaje.Rząddespotycznynatomiastjestznaturyrzeczy
rządemjednegoczłowieka,któryniezwracauwaginaistniejąceprawa,zwyczaje,
potrzebyiszczęścieludności.
Czymjestcnotależącaupodstawrepubliki?NiemaonauMonteskiuszasensu
religijnegoczymoralnego,leczsenspolityczny.Odnosisię,bowiemdopatriotyzmu
obywateli.n[ł]to,conazywamwrepublicecnotą,jesttomiłośćojczyzny,inaczej
miłośćrówności.Niejesttocnotamoralnaanichrześcijańska;jesttocnotapolityczna;
onajestsprężynąrządurepublikańskiego,jakhonorsprężynąmonarchii”(Montesqu-
ien,1957).
Wrządziemonarchicznymnieidzieoszczęścieipomyślnośćludutylkoozaszczy-
ty.Dążeniedouzyskaniawyższegostanowiskawdrabiniehierarchicznejtegoustroju.
Nieznaczytobywustrojumonarchicznymbądźdespotycznymniebyłowogóleludzi,
którymleżynasercudobrowszystkichobywateli.Nieonijednaksąistotnączęścią
mechanizmurządowego.WmonarchiinHONOR,toznaczy[ł]przesądkażdejosoby
ikażdegostanuzajmujemiejscecnotypolitycznej,októrejmówiłem,izastępujeją
wszędzie”(Montesquien,1957).
ŁatwiejwedługMonteskiuszabyćwmonarchiidobrymobywatelemniżdobrym
człowiekiem.Wustrojumonarchicznymmiłośćpaństwawypływa,więczwłasnego
interesu.Podstawąistnieniaizasadądziałaniapaństwadespotycznegojestlęk.nOl-
brzymiawładzamonarchyprzechodziwzupełnościnatych,którymonjąpowierza.
Ludziezdolniwysokocenićsamychsiebiegotowibywszcząćrewolucję:trzebaaby
lękpognębiłwszystkiesercaizgasiłnajlżejszenawetdrgnienieambicji”(Montesqu-
ien,1957).
Wpaństwiedespotycznymwładcaniejestobowiązanydotrzymywaćsłowalub
przysięgi,gdyżtoograniczałobyjegowładzęidziałanielęku.Niewszyscyjednak
sąsądzeniwedługprzywidzeńdespoty.Ludwdespotyzmiemożetakżebyćsądzony
wedługpraw,aniewolimonarchy.
Wsystemachmonarchicznychidespotycznychwychowanieobywatelijestzbędne.
Wrepublicenatomiastjestononiezwykleważne.Ludziżyjącychwrepublicenależy
uczyć,cojestichwspólnyminteresemiinteresempaństwa,rozbudzićwnichakcep-
tacjędoniego.Beztegowychowanianiedasięutrzymaćrepubliki,gdyżjejistnienie
związanejestzpoziomemmoralnymobywateli.Wolnośćwpaństwieopierasięmię-
dzyinnyminapoziomieintelektualnymimoralnymobywateli.Jeżeliobywatelesądo
wolnościprzyzwyczajeniijeślijejpragną,niktimjejnieodbierze.Wrepublicemożna
zmienićwładcę,leczniemożnaobalićrepubliki.
