Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
1.3.Stosunkiemfteutycznenaziemiachpolskich
41
Zokresemnajazduszwedzkiegowiążesiętakżeciekawostka.Otóż
wuznaniuzasługwojennychhetmanStefanCzarnieckiotrzymał
w1659r.odkrólaJanaKazimierzawemfiteuzęRatno,leżącenate-
reniedzisiejszejUkrainy.Miejscowośćwówczaswchodziławskład
ziemichełmskiej,aumowęzawartozprawemposiadaniadlaspad-
kobiercówhetmana,na30lat90.
Formalneuporządkowaniezasad,jakiokreśleniedóbrmogącychbyć
przedmiotememfiteuzy(nazwanejjużtakliteralnie)wprowadziły
wnaszymkrajuprawakardynalnez1768r.Zaletąumówemfiteu-
tycznychmiałobyć,zpunktuwidzeniawłaścicielanieruchomości,
przedewszystkimustanowieniestałegoczynszuopłacanegoprzez
emfiteutę,niezależnegoodurodzajuiwynikówprodukcji,orazzo-
bowiązanieemfiteutydoponoszeniawszelkichciężarów,atakżedo
doprowadzeniagruntudo„lepszegostanu”,zwłaszczawprzypadku
nieużytków(„pustek”),czylidodokonywaniamelioracji.Korzystne
dlawłaścicielazwierzchniegobyłorównieżpozostawieniewjego
rękuprawapropinacji(przywilejprodukcjiisprzedażyalkoholu).
Natomiastzpunktuwidzeniaemfiteutykorzystnybyłustanawiany
zazwyczajwpraktyceokreswolnizny(brakczynszunaczaszago-
spodarowania)orazstosunkowoniewysokiczynsz.Prawotomogło
zostaćzastrzeżonezarównowodniesieniudogruntówwiejskich,jak
imiejskich,przedewszystkimznajdującychsięwdobrachkrólew-
skich.Wkrólewszczyznachwykorzystywanychwyłączniedlapotrzeb
dworuemfiteuzęustanawiałkról,awpozostałychdobrachkrólew-
skich-starostaalbodzierżawca.Zawszejednaknadaniepotwierdzał
władca.Prawotomogłozostaćrównieżzastrzeżonewodniesieniudo
nieruchomościpołożonychwdobrachduchownych.
Ponadtozazgodąwłaścicielaemfiteuzamogłafunkcjonowaćwdo-
brachprywatnych91.Najlepszymtegotypuprzykładembyłotzw.osad-
nictwoolęderskiewrozrastającychsięterytorialniemajątkachnajza-
90L.Jenike,StefanCzarniecki[w:]Kalendarzpoznańskinarokpański1861,Po-
znań1861,s.46.
91D.Wiśniewska-Jóźwiak,Dzierżawawieczystaiemfteuzawpolskimprawieprzed‑
rozbiorowym,„PrzeglądNaukHistorycznych”2014/13(2),s.135-136.
