Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
12
WświeciepowieściHenrykaRzewuskiego
Mieszaninyobyczajowe,potemprowokatorskieprzypisydopowieściListopad,
awreszcieogłaszającnałamachprorządowegoflDziennikaWarszawskiego”
rozprawęCywilizacjaireligia-defetystycznymanifestPolaka,któryprzy-
szłośćswegonaroduwidzitylkowramachRosyjskiegoImperium.Rzewuski
pozostajeniemalwyłącznieautoremPamiątekSoplicy-niezrównanymgawę-
dziarzem,bardemszlacheckiejPolski;twórcą,któryocaliłpamięćokontu-
szowychopowieściachiwyniósłichartystycznąwartośćdopoziomu,które-
munikt-próczAdamaMickiewiczaiJózefaIgnacegoKraszewskiego-nie
potrafiłsprostać.
Wyrokihistoriiniepodlegajądyskusji,zaśopiniedziewiętnastowiecznych
czytelnikównatematpostawyipoglądówRzewuskiegosąświadectwemzja-
wiskaznaczniepoważniejszegoniżśrodowiskoweanimozjeiantypatie.Gest
odrzuceniatwórczościautoraListopadawięcejjednakmówioPolakachczasów
zaborówniżowartościjegoartystycznejiintelektualnejspuścizny.Atrzeba
przyznać,żejestonawręczimponująca.Dlaporządkujedyniewymieńmy:
piszącPamiątkiSoplicy,Rzewuskipozostawiłarcydziełopolskiejprozyistał
sięprawodawcągatunkugawędyszlacheckiej;jegoListopadjestjednąznaj-
wybitniejszychpolskichpowieścihistorycznych,podwielomawzględamido-
równującąTrylogiiiPopiołom;jakopowieściopisarzRzewuskimawdorobku
opróczListopadajeszczeczterypowieścihistoryczne(Zamekkrakowski,Adam
Śmigielski,RycerzLizdejko,Zaporożec),powieśćalegoryczno-polityczną(Paźzło-
towłosy),wielotomowąpowieśćwformiefingowanegopamiętnika(Pamiętniki
BartłomiejaMichałowskiego)orazgarśćstylizowanychnagawędyopowiadań;
byłautorempismmoralnych,filozoficznychireligijnych,zktórychnajsłyn-
niejszeto:Mieszaninyobyczajowe,Teofrastpolski,Głosnapuszczy,Wędrówkiumy-
słowe,OdawnychiteraźniejszychprawachczyUwagiodawnejPolsce...Niedo
przecenieniapozostajetakżefakt,żeswymikontrowersyjnymiwypowiedzia-
miwzniecałdyskusjeipolemikidotyczącezarównoliteratury(kwestiapowie-
ścihistorycznej,kształtuformgawędowychczyzadańpisarzawspołeczeń-
stwie),jakiszerokopojętegozakresupowinnościobywatelskich.
HenrykRzewuskijestpostaciąflniewygodną”-niepasowałdoswejwspół-
czesności,aleteżniemieścisięwnaszychwyobrażeniachopatriotyzmiedzie-
więtnastowiecznejszlachtypolskiejaniwnaszejwizjiliteraturypolskiejokre-
suzaborów.JakprzenikliwiezauważałJarosławMarekRymkiewicz:
Wspaniałypisarziwspaniałyumysł,dziełowciążżyweimyślteżwciążżywa.Alebył
zdrajcą.Gdysięotymmyśli,odrazuzaczynająsiękłopoty,ponieważniewiadomo,
jaktękwestięująć.Wszystkorozumiał,ajednaknaszdradził?Wszystkorozumiał
idlategonaszdradził?Amożewszystkorozumiał,atego,żezdradził,nierozumiał?
Amożerozumiał,żezdradził,alemiałwtymjakiścel,namnieznany?Jaki?(...)Dla-
czegochwaliłto,cozdradził?Dlaczegobyłdumny,żenależydonarodu,naktórym
muniezależało?Któremużyczyłjaknajgorzej,licząc,żezostaniewchłoniętyprzez
innynaród?Życzyłnamjaknajgorzej?5
5J.M.Rymkiewicz,JuliuszSłowackipytaogodzinę,Warszawa1989,s.168.
