Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Wernakularyzmineowernakularyzmwsztuce,literaturzeimyśliosztuce
31
go,naprzykładwstylachArtsandCrafts,oldEnglish,stylachneoalpejskim,smo-
czym,dworkowymczyzakopiańskim;źródłowymipolskimiprzykładamisąwille
zakopiańskieWitkiewicza(ilustr.1-4,6,8,12,14).
Neowernakularyzmsekundarny–szerokorozumianasztukatwo-
rzonaprzezartystówprofesjonalnych,parafrazującaneowernakularyzmpry-
marny,np.gmachMuzeumTatrzańskiegoStanisławaWitkiewiczaprzyudziale
FranciszkaMączyńskiego,dziełamurowaneEugeniuszaWesołowskiego,Ta-
deuszaStryjeńskiego,JanaPerosia,WandalinaBeringera,FranciszkaLilpopa
iKarolaJankowskiegoczyJanaWitkiewiczaKoszczycainspirowanedziełami
StanisławaWitkiewiczawstyluzakopiańskim(ilustr.9,15).
Wernakularyzmsekundarny–sztukatworzonasamodzielnieprzez
lud,wzorowanananeowernakularyzmieprymarnym,np.willewstyluzakopiań-
skimtworzoneprzezgóralskichcieśli(budarzy),którzywcześniejwznosilizapro-
jektowanewtymstyluprzezWitkiewiczawille,np.WillaŚlimakwZakopanem
(ilustr.13).Proces,któregotakasztukajestefektem,określićmożnajakoUwtórną
wernakularyzacjęneowernakularyzmuprymarnego”.Oprocesietymwbudow-
nictwiepodhalańskimnapisałtrafniesamWitkiewicz:
DomyzbudowanewZakopanem,swoimogromemwporównaniuzezwykłąchatą,
doskonałościąibogactwemformzdobniczych,ukazałyGóralomichsiłęimożność
rozwojuichsztukiidlategopowstrzymałyjąodzaginięcia.Wrócilionidoniej,two-
rządalejiwdalekimpromieniuodZakopanegowidaćjużiskierkiodrodzeniaizasto-
sowaniatychudoskonalonychformnapowrótwbudownictwieludowym53.
Zakopiańscybudarzejużwlatachtrzydziestychzaczęlibudowaćtzw.ćwiórki,tj.
domynarzuciekwadratu,zczteremaszczytamiprzypominającymiszczytyWitkie-
wiczowskichwilli,alezrozplanowaniembędącymmodyfikacjąprojektuKovátsa
wSposobiezakopańskim,tj.zczteremaizbami,podwiezkażdejstronysieni.Wbu-
downictwiegospodarskimformyteprzetrwałydonaszychczasów.Dowernakula-
ryzmusekundarnegozaliczyćmożnatakżeobiekty,wktórychimitowanoformy
czerpanezestylówwysokich,np.klasycyzmulubbaroku54.Zaprzykładniechposłu-
żyfachwerkowydworekzpierwszejpołowyXIXwiekuzjońskimportykiemwgłęb-
nyminaczółkowymdachemmansardowymwPruszczuGdańskim(ilustr.17).
Neowernakularyzmtercjalny(postmodernistyczny)–szeroko
rozumianasztuka,wszczególnościarchitektura,będącamodernizującąparafra-
ząneowernakularyzmusekundarnego,tworzonaodprzełomupostmoderni-
stycznego.Dlaprzykładu:wZakopanemjednymzpierwszychobiektówpublicz-
nychinicjującychtennurtbyłzbudowanyw2002rokubudynekbiurowyPEC
GeotermiiPodhalańskiej,zaprojektowanyprzezJerzegoGłodkiewicza(ilustr.18)55.
1111111
53S.Witkiewicz,Pismazebrane...,s.384-385.
54W.Krasowski,ArchitekturadrewnianawPolsce,Warszawa1961,s.14.
55Więcejilustrowanychprzykładóww:Z.Moździerz,Architekturairozwój…,s.408-418.
