Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Dziedzictwopiastowskie
ZaczasówWładysławaIIJagiełływykształciłysięzgromadzeniaszlachtyprowin-
cjonalnejnoszącenazwęsejmikówziemskich.Takżeonewywodziłysięzdawnych
wiecówdzielnicowych,alemiałyinnycharakter.Podczasgdywłaściwewiece
przekształciłysięwzgromadzeniasądowe,tosejmiki,wskładktórychoboklokalnych
urzędnikówwszedłogółszlachtyzamieszkującejdanąziemię,podejmowałydecyzje
wzakresiesamorząduziemskiegoipartykularnegoprawodawstwa.Sejmikiupow-
szechniłysięostatecznienapoczątkuXVwieku.Wiązałosiętozewzrostemświado-
mościstanowejiterytorialnejśredniejszlachty.Głównymuprawnieniemsejmików
stałosięprzyzwalanienapodatkiwyższeodwymiaruustalonegoprzywilejem
koszyckimz1374roku.Normatapowstałanadrodzezwyczajowej,gdyżżadnaustawa
nieokreślałategorodzajuuprawnieńsejmików.
Dlaułatwieniaporozumiewaniasięszlachtyróżnychziempowołanodożycia
wspólnezjazdyprzedstawicieliwielkichdzielnichistorycznych(Wielkopolski,
Małopolski,późniejtakżeRusi),zwanesejmikamiprowincjonalnymilubgeneralnymi.
Szczególnąrolęodegrałyonewczasiebezkrólewialat1382-1384.Ponownie
uaktywniłysięwokresiemałoletniościWładysławaIII(WacławUruszczak,1999).
PozjednoczeniuKrólestwaPolskiegowXIVwiekunienastąpiłzanikdawnych
dzielnicowychurzędówdworskich;przekształciłysięonewurzędyziemskie.Naczele
ziemi(województwa)stałwojewoda.Dowodziłonpospolitymruszeniem,przewod-
niczyłzjazdompanówisejmikomziemskimpodległegosobieterytorium.Dojego
kompetencjinależałrównieżnadzórnadsądamiziemskimi,jurysdykcjawstosunku
doŻydów,kontrolanadmiaramiiwagamiorazprawodoogłaszaniatzw.taryf
wojewodzińskich,tj.cenmaksymalnych.Kasztelanowie,liczniejsiodwojewodów,
wywodziliswefunkcjezdowództwawojskowegonaterenietzw.grodówkasztelań-
skich.Prowadzilionidobojurycerstwozeswegookręguisprawowaliwniektó-
rychsprawachsądownictwo.Sędziowienadwornidawnychdzielnicprzekształcili
sięwsędziówziemskich,podkomorzowierozstrzygalisporygraniczne.Inne
urzędystraciłynaznaczeniu,utrzymującjedyniestatushonorowyimnożącsię
nawetwposzczególnychziemiachwmiaręupływudziesięcioleci.Urządkanc-
lerzadzielnicowegouległnatomiastwciąguXIVwiekuzanikowi;kanclerz
krakowskistałsięjednymznajważniejszychurzędnikówcentralnych-kancle-
rzemkoronnym.
NaRusihalickiejurzędyziemskiezaczętostopniowowprowadzaćod1433roku
(MaciejWilamowski,1998).PoczynającodXIVwieku,konkurencjędlaurzędników
ziemskichstanowićzaczęlistarostowiereprezentującypanującegowprowincjach.
WprowadzeniprzezWacławaIIdoWielkopolskiiMałopolski,utrzymalisięnatrwałe
wpierwszejztychdzielnic;wMałopolsceprzywrócenizostalipośmierciKazimie-
rzaIIIWielkiego.Obokstarostówgrodowychfunkcjonowalitzw.starostowiegeneralni
rozciągającyswąjurysdykcjęnacałedzielnice.Doichkompetencjinależałozwoły-
waniepospolitegoruszenia,przewodniczeniesądomziemskim,zbieraniepodatków
dlapanującego,zarządmajątkiemkrólewskim.Starostowiegrodowisprawowali
ponadtościślejsząwładzępolicyjnąikarno-sądowąwzakresietzw.czterechartykułów
grodzkich.PrzedprzywróceniemurzędustarościńskiegowMałopolscetaostatnia
funkcjanależaładojustycjariuszy-oprawców.Administracjadobramikrólewskimi
wMałopolscespoczywaławrękachwielkorządcówkrakowsko-sandomierskich
sejmiki
ziemskie
igeneralne
urzędy
ziemskie
iichkom-
petencje
23
