Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Rzeczpospolitawdobiezłotejwolności
ugoda
podBiałą
Cerkwią
zasprawąpodkanclerzegokoronnegoHieronimaRadziejowskiegoodmówiłoudziału
wdalszejkampanii,rzucającnazwycięskiegowodza,JanaKazimierza,krzywdzącepodej-
rzenia.Wrezultaciezwycięstwoberesteckie,jednoznajwiększychosiągnięćorężapol-
skiego,nieprzyniosłorozwiązaniakwestiiukraińskiej.Wprawdziekoronnewojskozacięż-
nepodwodząhetmanówruszyłokuDnieprowi,JanuszRadziwiłłzaśzuderzającąwlipcuod
północyarmiąlitewskązajął4sierpniaKijów,nieudałosięjednakpołączonymsiłomani
rozbićzebranychprzezChmielnickiegowojskkozackich,anizdobyćBiałejCerkwi,wokół
którejzgromadziłswesiłyhetmanzaporoski.Doszłonatomiast28wrześniadozawarcia
przezhetmanaMikołajaPotockiegopodBiałąCerkwiąnowejugody,korzystniejszejdla
Rzeczypospolitejniżzborowska,aleznówtylkotymczasowej,boodnoszącejsięwyłącznie
doproblemukozackiego,apomijającejaspiracjeUkrainy.Ugodaograniczałarejestrkozac-
kido20tys.,przeznaczającnalokacjęKozakówkrólewszczyznyjużtylkowwojewództwie
kijowskim.Praktyczniepostanowieniatenigdynieweszływżycie.
PierwszeliberumvetoiBatoh
Chmielnicki,któremudoodzyskaniapełnegoposłuchunaUkrainiepotrzebnybył
mołdawskie
wyraźnysukces,przypomniałsobieotureckichobietnicachprzekazaniamuzwierzchności
planyChmiel-
nadMołdawią.DlaPortybyłotonawetkorzystne.HospodarembyłwtedyBazyliLupu,
nickiego
wielorakopowiązanyzPolską.JegocórkawyszłazaJanuszaRadziwiłła,onsamwdałsię
wnegocjacjezWładysławemIVwzwiązkuzprzygotowywanąkrucjatąantyturecką,
wczasiezaśpowstaniakozackiegopopierałstronępolską,takżemilitarnie.Otrzymał
zresztąpolskiindygenat.Chmielnicki,korzystajączrekomendacjisułtana,zażądałdla
swegosynaTymofiejarękiRoksany(Rozandy),córkiBazylegoLupu.Gdyhospodar
odmówił,hetmanzaporoskiwysłałdoMołdawiisynawrazzpotężnąarmiąkozacko-
-tatarską.ZPolski,wktórejniezdawanosobiesprawy,jakąsiłęreprezentowałotowojsko,
wysłanozpomocądlaLupunieliczne,aczdoświadczonewbojuoddziałypodkomendą
hetmanaMarcinaKalinowskiego.
Rzeczypospolitejniebyłostaćwówczasnapoważniejszywysiłekwojenny,bowśród
euforiipozwycięstwieberesteckimosiągnęłysweszczytysporyiniesnaskimiędzynaj-
wyższymidostojnikami.Sukceskrólarozbudziłobawy,żezechceon,jakjegopoprzednicy,
wykorzystaćgodlawzmocnieniawładzymonarszej,czyli-zgodniezówczesnymsłow-
nictwem-dowprowadzeniaabsolutumdominium,nieograniczonejwładzy.Niebyłato
myślobcaJanowiKazimierzowiodpoczątkujegopanowania,copodkreślawznakomitej
biografiikrólaZbigniewWójcik.Niebyłteżdalekiodniejiwtymmomencie.Efektystarcia
międzyobrońcamiwolnościamonarchąokazałysięwszakżefatalnedlaRzeczypospolitej.
konflikt
StarcierozegrałosięnatlesporumiędzyJanemKazimierzemaHieronimemRadziejow-
międzykrólem
aHieronimem
skim.Wl650rokukrólmianowałgo,jakopolitykabliskiegoswemupoprzednikowi
Radziejowskim
WładysławowiIV,podkanclerzymkoronnym,byosłabićpozycjęAndrzejaLeszczyń-
skiego,azarazemuzyskaćpoparciedlaswychplanówwojnyzTurcją.Radziejowski
początkowowywiązywałsięzpowodzeniemzpowierzonychmuzadań,jednakwczasie
wyprawyberesteckiejdoszłodokonfliktumiędzynimakrólem.Pretekstembyłazazdrość
RadziejowskiegoożonęElżbietę,zktórąJanKazimierz,władcaczułynawdziękikobiece,
miałromans.Zastrzeżeniakrólabyłyjednakpoważniejsze.Radziejowskimiałbraćudział
wzmowie,którejcelembyładetronizacjaJanaKazimierzanarzeczJerzegoIIRakoczego.
GdypodBeresteczkiemwręcekróladostałasiękancelariaChmielnickiego,znalazłysię
tamlistyRadziejowskiegodoKozaków,będąceświadectwemzdrady.Królzażądałjego
38
