Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
14
FilozoficznetematywTheVarietiesoftheReligiousExperience...
dejścieempirycznepołączonezdoskonałymiopisamipsychologicznymi.
Faktyreligijnebowiemmógłbadaćtylkotakimistrzopisuiintrospekcji,
jakimbyłJames1.Empiryzmnatomiastkazałmuskupićsięnadoświadń
czeniureligijnym,ajakpodajeSmith,wfilozofiipojęciaDdoświadczenie
religijne”jakoterminutechnicznegonieużywanoprzedJamesem2.
Możliwejestjednakspojrzenieodmienne1totradycjaempiryczna,
aprzedewszystkimniechęćdoabstrakcjispowodowały,żezaprzedmiot
jegobadańmożemyuważaćnietylkooderwanąnaturęludzką,aletakże
konkretnegoczłowieka1WilliamaJamesa.Jegotrwająceponadtrzydzień
ścilatosobistezmaganiazreligiąznalazłybowiemswójpunktkulminań
cyjnywWykładachGiffordzkich.Zlistówwynika,żetraktowałpisanie
wykładówskładającychsięnaTheVarietiesofReligiousExperience...jako
swójaktreligijnyorazhołdnależnyswemuojcu3.
RozważaniaJamesajakofilozofareligiiwykazujątesamecechy,któń
rymicharakteryzujesięcałajegowcześniejszaipóźniejszafilozofia.Nie
znajdziemytuanizwartegosystemufilozoficznego,aninawetsystemań
tycznejanalizypojęćskładającychsięnajegofilozofięreligii.Namiętne
przywiązaniedoempirycznegopodejściapowoduje,żepojmujefilozofoń
waniejakonieustanneeksperymentowanieskupionenaposzukiwaniu
tego,conowe.WedługJamesatylkociąglezmienna,nieuchwytna,radyń
kalniepluralistycznamyślmogładaćwyraznajgłębszymludzkimpotrzeń
bom.Jegozdaniem,filozofiawypływazpotrzebludzkich,osadzonych
wnaturzeczłowieka,potrzeb,któreporazpierwszyznalazłyswójwyraz
wdoświadczeniureligijnymludzkości.Zatemrefleksjanadreligiąto
refleksjanadnaturąludzką,aodpowiedźnapytanieodoświadczeniereń
ligijnetoodpowiedźnapytanie:DCzymjestczłowiek?”.Psychologia,filoń
zofia,religiabyłydlaJamesaróżnymisposobamiujęciajednegoprzedń
miotu1naturyludzkiej.Jakzobaczymywdalszejczęścininiejszych
rozważań,TheVarietiesofReligiousExperience...umożliwiająraczejgłębń
szewejrzeniewzłożonośćiróżnorodnośćnaturyludzkiej,niżmówiącoń
1Wedleanegdotycznychprzekazów,WilliamJamesbyłuznawanyzalepszegostyliń
stęniżjegobratHenry,poczytywanyzkoleizalepszegopsychologa.
2J.E.Smith:Introduction.In:W.James:TheVarietiesofReligiousExperience.
AStudyinHumanNature.Cambridge,Massachusetts,andLondon,1985,s.XIII.Już
w1938rokuJ.M.Moorezauważa:DŻadnegoterminunieużywanowniedawnychdyskuń
sjachoreligiiczęściejniżzwrotu»doświadczeniereligijne«”.J.M.Moore:Theoriesof
ReligiousExperience,s.VII.Cyt.za:W.Halbfass:IndieiEuropa.Próbaporozumienia
nagrunciefilozoficznym.Tłum.M.NowakowskaiR.Piotrowski.Warszawa
2008,s.573.
3Zob.R.B.Perry:TheThoughtandCharacterofWilliamJames.Vol.2.Boston
1935,s.323.Także:D.M.Wulff:Psychologiareligii.Tłum.zbiorowe.Warszawa1999,
s.407.
