Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
58
Rozdziałpierwszy
Pijarzasprawąswojegoprotektoraotrzymałnajpierwzasobnąkoadiutorięprobostwa
(prawozastępstwainastępstwa)wGrodnie,anastępnieprobostwoSzawdy,położone
wdobrachskarbowychWielkiegoKsięstwaLitewskiegonaŻmudzi115.
ZokresugrodzieńskiegopozostałydwalistySkrzetuskiegodoprofesoraSzkoły
GłównejLitewskiejmarcinaPoczobuta-Odlanickiego,wktórychnaszuczony,dzia-
łającwimieniupodskarbiegolitewskiegoStanisławaPoniatowskiego,zwracałsię
dowileńskiegouczonegozoficjalnymiprośbamiorazpodziękowaniamizaokazaną
pomociżyczliwość.FranciszekBronowski,analizująctwórczośćhistorycznąpijara
orazodwołującsiędobliżejnieokreślonychszczegółówżyciorysunaszegouczone-
go,podkreślał,żebyłonprotegowanymkrólairodzinyPoniatowskich.Jednocześnie
Bronowskitwierdził,żeSkrzetuski,podobniejakinnipijarscyhistorycy,chociażma-
nifestowałsympatierepublikańskie,cowyrażałosięgłównieaprobatądlaantycznych
rozwiązańustrojowych,niebyłzwiązanyzżadnymzrodzimychstronnictwpoli-
tycznychocharakterzerepublikańskim.Poglądtenmożnatylkopoczęścipodzielić,
wskazując,żeSkrzetuskibyłconajwyżejbardzoumiarkowanymrepublikaninem.
Wistocienieukrywałswoichmonarchistycznychprzekonań,którejednakzgodne
byłyzrodzimątradycjąpolityczną.Tazaśuznawałakrólazaniezbędneogniwoustro-
jumieszanego,gwarantującerównowagępomiędzyarystokracjąaszlachtą116.
115ChoćpodskarbilitewskiStanisławPoniatowskiniewspominawswoichpamiętnikach,pisa-
nychzresztąpowielulatach,oWincentymSkrzetuskim,biografowienaszegouczonegoniepodważają,
żepełniłonfunkcjędoradcyksięcia.PotwierdzatotakżezachowanakorespondencjaSkrzetuskiego
zprofesoremSzkołyGłównejLitewskiejmarcinemPoczobutem-Odlanickim,zktórejwynika,żenasz
uczony,wykonującpoleceniaksięcia,słałdoPoczobuta-Odlanickiegoprośbyipodziękowaniazaza-
łatwionesprawy.OryginałykorespondencjiznajdująsięwVilniausuniversitetomokslinėbiblioteka
wWilnie.KorzystałemzodpisówLudwikaChmaja,ArchiwumPANwWarszawie.W:materiały
LudwikaChmaja,sygn.III,nr75,k.142.WedługF.Bentkowskiego,książęStanisławPoniatowski
mianowałSkrzetuskiegoswoimdoradcą.nWkońcuodgłosemiegonauki,znaiomościświataiserca
ludzkiego,tudzieżłagodnościąobyczaiówuiety[…]powiernikiemgorad,przedsięwzięćiczynów
swoichuczyniłiwnagrodęiego,posażnembeneficyumGrodzieńskiemopatrzył.Gdytymsposobem
Skrzetuskizzakonnikazgromadzenianauczycielskiego,napoufałegodoradcęXiążęciakrwiKrólew-
skieywyniesiony,zchlubądlasiebieipożytkiemdostoyneyosobydelikatneobowiązkinowegopo-
wołaniawypełniał,zaskoczyłagochoroba[…]”.F.BENTKOWSKI:Żywot…,s.9;zob.ipor.S.PONIATOW-
SKI:PamiętnikisynowcaStanisławaAugusta.PrzełożyłorazwstępemiprzypisamiopatrzyłJ.ŁOJEK.
Warszawa1979,s.69-79.NiesposóbdopatrywaćsięścisłychzwiązkówSkrzetuskiegozrozpoczętym
w1777r.procesemoczynszowaniachłopówwdobrachksięciaStanisławaPoniatowskiego,choćnasz
pijarjużwMowachbardzozdecydowaniewypowiadałsięzapoprawąsytuacjiwłościan,natomiast
wPrawiepolitycznymniecozłagodziłswojemiejscamiradykalnesądy,proponującwręczspowolnienie
procesuoczynszowaniaiuwalnianiachłopówzpoddaństwadoczasuuzyskaniaprzeznichodpowied-
niejedukacjiiświadomościodpowiedzialnościzawłasnylos.SukcesureformwłościańskichSkrzetu-
skiupatrywałtakżewprocesiepodźwignięciacałejgospodarkikrajuzupadku.Por.Oustanowieniu
czynszupowszechnego.W:S.PONIATOWSKI:PamiętnikisynowcaStanisławaAugusta…,s.146-154.
E.AleksandrowskawostatnimbiogramiePSB(s.436)wycofałasięzeswojegowcześniejszegopoglądu
codotego,żeprobostwoSzawdypołożonebyłowprywatnychdobrachbratankakróla,ówczesnego
podskarbiegolitewskiego,StanisławaPoniatowskiego.E.AlEKSANDROWSKA:WincentySkrzetuski…,
NowyKorbut,s.197.
116ArchiwumPANwWarszawie,sygn.IIInr75,k.142;APPPKr.matricula407;F.BRONOW-
SKI:IdeerepublikańskiewefrancuskiejipolskiejmyślihistorycznejdobyOświecenia…,s.133-141;
