Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
M.Bańko,Współczesnypolskionomatopeikon.Ikonicznośćwjęzyku,Warszawa2008
ISBN978-83-01-15457-8,©byWNPWN2008
Codokładniejestonomatopeją?
15
galizacjaniejestcechąfonologicznierelewantnąwpolszczyźnie,więcpod-
legazmianomciągłym,anieskokowym–inaczejmówiąc,trzonjęzyka
mówiącymożecofnąćbardziejlubmniej,nieryzykując,żeniechcącyzmie-
niznaczeniewyrazu.Zewzględunaróżnestopniezgodnościznormąfo-
nologicznąniektórzyautorzymówiąoonomatopejach„dzikich”(wild)
i„oswojonych”(tame),np.Rhodes(1994:279).Wwypadkutychpierw-
szychmożliwościstwarzaneprzezkanałgłosowyczłowiekasąwykorzysty-
wanedomaksimum,wwypadkutychdrugich–sąpodporządkowanekon-
wencjomjęzyka.Onomatopeje„dzikie”i„oswojone”stanowiąbieguny
skali,międzyktórymiistniejąwypadkipośrednie.Sądzimy,żewszystkie
elementytejskaliwjednakowymstopniuzasługująnauwagęinienależy
ichrugowaćzjęzyka.
Wracającdodefinicjisłownikowych,zwróćmyuwagę,żeonomatopeje
powstająwwynikunaśladowaniadźwiękówpozajęzykowych,aniejakich-
kolwiekzjawiskakustycznych.Wniektórychdefinicjachelementtenjest
nieobecny,uznanogochybazadomyślny,samprzezsięzrozumiały.Tymcza-
semmaonzasadniczeznaczenie:rodzajemnaśladowaniazjawiskakustycz-
nychjestprzecieżwiernareprodukcjadźwiękówmowy,gdybywięcpojęcia
onomatopeiniezawęzićdonaśladowaniadźwiękówpozajęzykowych,to
każdesłowotrzebabyuznaćzaonomatopeiczne.
Zdrugiejstronymusimyuważać,abyzawężenieniebyłozamocne.Ist-
niejąwyrażeniatakie,jakple-pleibla-blaorazecie-pecieihuru-buru,służące
donaśladowaniaczyichśsłów,awięcwytworówartykulacji.Pierwszetrzy
sąimitacjąsłówzbytbłahych,abyjeprzytaczać,czwartejestnaśladowa-
niemgłośnejiostrejkrytyki.Bywzgodziezezwyczajemnieodmawiaćim
statusuonomatopei,należydodefinicjitegopojęciawprowadzićuściślenie:
onomatopejemogąbyćnaśladowaniemdźwiękówartykułowanych,mająna
celujednaknieichwierneodtworzenie,lecztylkoprzekazanieichpewnych
cech.Konsekwencjątakiegozałożeniajestzaliczeniedoonomatopei–
wszerokimsensie,nieograniczającymsiędowykrzykników–wyrazówty-
pujojczyćlubszwargotać,cowydajesiędecyzjąuzasadnioną.Dłuższeprzy-
kładynaśladowaniabrzmieniaobcychjęzyków,znanezfolkloru,np.deus
deuskosmateus(imitacjałaciny),hrabiaWal-go-deską(imitacjafrancuskiego)
lubsamgopchamgo(‘samochód’,imitacjachińskiego),zbliżająsiędozjawi-
skainstrumentacjigłoskowej.
Dodajmy,żeonomatopejemogąbyćimitacjąnietylkodźwięków,ale
iruchówbędącychźródłemdźwięku.WSTJrozróżniasięwzwiązkuztym
tzw.onomatopejesłuchowe,np.miauczeć,świstać,kukać,itzw.wzrokowe,
które„swojąbudowąrytmiczną(reduplikacją)naśladująpewnerytmicznie
powtarzającesięruchy,por.dyndać,zygzakitp.”.Ullmann(1964:84)propo-
