Treść książki

Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
18
RemigiuszSobański
wniosek29.Kluczowymsłowemśredniowiecznegouniwersytetubyłaprawda.
Prawdępostrzeganojednakwodniesieniudodobra1fldobronzaśbyłodrugim
kluczowymsłowemwczesnychuniwersytetów.Wychodzonozzałożenia,żero-
zumpotrafipoznaćbyt(czyliprawdę)iocenićgojakodobro.Stądtriada:byt1
prawda1dobro30.
metodędochodzeniadoprawdystosowanoteżwpraktycesądowej.
Rozprawęsądowąokreślanojakocywilnądysputęnatematjakiegośtwierdzenia
lubczyjegośczynu.Sprawasądowa(causa)tohipotezadyskutowanawsądzie.
Przedmiotdyskusji1wynikającyzeskargipowodaireplikistronypozwanej1
byłdokładniesprecyzowany,acałepostępowanietoczyłosięwedleściśleokre-
ślonychkroków(stadiawzględnieterminiprocessus),sędziapilnowałichprze-
strzeganiaorazzachowaniaregułargumentacji.Takiskargowy,pisemny,kon-
tradyktoryjnyprocesnazwanoprocesemrzymsko-kanonicznym311nazwawzięła
sięodgłównychŹródeł,naktórychsięopierał,tj.odrzymskiegoprocesukogni-
cyjnego,którywIIIwiekubyłwcesarstwiejedynymnormowanymsposobem
postępowaniasądowego32.Rządziłanimzasadaprawdyformalnej,tzn.prawdy
opartejnalogicznychirzeczowychargumentach1prawdyudowodnionejwo-
becsędziego,zgodniezprzyjętymiregułamidowodowymi33.
Kanoniściprzejęlizasadęprocesukognicyjnego34,alezdawalisobiespra-
ztego,żeto,cozdołanoudowodnićwsądzie,niekonieczniezgadzasię
zprawdąmaterialną:prawdaformalnaimaterialnaniemusząsiębowiempo-
krywać.Problemdotyczyłnietylkowyrokówsądowych,lecztakżewyraŹnie
niesprawiedliwychumów35czyteżnabyciaprawrzeczowychwzłejwierze.
Wdyskusjinadtymproblememzaznaczyłasięróżnicamiędzyopiniąteologów
awiększościkanonistów36.Teologowieakcentowaliaspektymoralne,dlakanoni-
stówzaśważnabyłapewnośćprawna,dlategoteżrozróżnialipowinnościprawne
29Ośredniowiecznejmetodzieuniwersyteckiejpor.m.in.E.Gilson:Historiafilozofiichrze-
ścijańskiejwwiekachśrednich.Przeł.S.Zalewski.Warszawa1987,s.2241228.
30A.Kaufmann:ProblemgeschichtederRechtsphilosophie.In:EinführunginRechtsphilo-
sophieundRechtstheoriederGegenwart.Hrsg.A.Kaufmann,W.Hassemer.Heidelberg
19854,s.40.
31Zob.W.Litewski:Derrömisch-kanonischeZivilprozeßnachdenälterenordinesiudi-
ciarii.I1II.Kraków1999.
32Ocechachcharakterystycznychrzymskiegoprocesukognicyjnegozob.m.in.A.Dębiń-
ski:Rzymskieprawoprywatne.Kompendium.Warszawa2003,s.131inast.
33flResiudicatadicitur,quaefinemcontroversiampronuntiationeiudicisaccipit,quodvel
condemnationevelabsolutionecontigitn.Digesta42,11(Modestinus).
34flIudexsecundumallegata,nonsecundumconscientiamiudicatn.Szerzej:K.W.Nörr:Zur
StellungdesRichtersimgelehrtenProzeßderFrühzeit:Iudexsecundumallegatanonsecundum
conscientiamiudicat.München1967.
35H.Kalb:LaesioenormisimgelehrtenRecht.Wien1992.
36Y
.Congar:Untémoignagedesdisaccordsentrecanonistesetthéologiens.In:Études
d!histoiredudroitcanoniquedediéesàGabrielleBras.Paris1965,II,s.8611884.