Zaburzenia artykulacji

Anna Sołtys-Chmielowicz

Uzyskaj dostęp

Zakup książkę

ISBN/ISSN:

978-83-7587-045-9

DOI:

Wydawnictwo:

Oficyna Wydawnicza IMPULS

Rok wydania:

2013

Liczba stron:

XML:ISBN/ISSN:

ONIX MARC21

Bibliografia:

Sołtys-Chmielowicz, Anna. Zaburzenia artykulacji. Red. . Kraków: Oficyna Wydawnicza IMPULS, 2013, 56 s. ISBN 978-83-7587-045-9

Bibliografia refWorks:

RT Book, Whole

SR Electronic(1)

A1 Sołtys-Chmielowicz, A.

T1 Zaburzenia artykulacji

PB Oficyna Wydawnicza IMPULS

PP Kraków

YR 2013

SN 978-83-7587-045-9

Bibliografia BibTex:

@Book{ 1097, author = "Sołtys-Chmielowicz, Anna", editor = "", title = "Zaburzenia artykulacji", publisher = "Oficyna Wydawnicza IMPULS", year = "2013", address = "Kraków", isbn = "978-83-7587-045-9" }

Bibliografia endNote:

TY - BOOK

AU - Sołtys-Chmielowicz, Anna

ED -

TI - Zaburzenia artykulacji

PB - Oficyna Wydawnicza IMPULS

CY - Kraków

PY - 2013

SN - 978-83-7587-045-9

ER -

Netografia (standard APA):

Sołtys-Chmielowicz, Anna. Zaburzenia artykulacji [baza danych online] Kraków: Oficyna Wydawnicza IMPULS, 2013 [dostęp: 28 04 2024]. Dostęp w Ibuk Libra: https://libra.ibuk.pl/reader/zaburzenia-artykulacji-anna-soltys-chmielowicz-1097.

pedagogika, wychowanie, impuls

Istnieje dość powszechne przekonanie, że nieprawidłowa wymowa głosek jest zaburzeniem mowy najprostszym do opisania i terapii. Jednak okazuje się, że zaburzenia artykulacji, najczęściej nazywane dyslalią, nie zawsze łatwo jest scharakteryzować, a ...

Więcej

ISBN/ISSN:

978-83-7587-045-9

DOI:

Wydawnictwo:

Oficyna Wydawnicza IMPULS

Rok wydania:

2013

Liczba stron:

XML:ISBN/ISSN:

ONIX MARC21

1. Stan badań5
Wprowadzenie5
1.1. Wybrane zagadnienia dotyczące badań fonetycznych5
1.2. Najważniejsze prace poświęcone metodyce wywoływania głosek6
2. Wady wymowy7
1.3. Uwagi o osiągnięciach praktyków w innych krajach słowiańskich7
1.4. Prace nad strukturą wyrazów7
2.1. Miejsce wad wymowy w klasyfikacjach zaburzeń mowy7
3. Przegląd klasyfikacji wad wymowy8
2.2. Znaczenie terminu „dyslalia”8
3.1. Klasyfikacje ilościowe8
3.2. Klasyfikacje jakościowe8
3.3. Mniej znane klasyfikacje9
3.2.1. Klasyfikacje foniatryczne9
3.2.2. Klasyfikacje językoznawcze9
4. Ocena klasyfikacji wad wymowy i problemy dyskusyjne10
4.1. Dyslalia środowiskowa w ujęciach różnych autorów10
4.2. Ocena klasyfikacji ilościowej Leona Kaczmarka10
4.3. Problem zrozumiałości wypowiedzi w przypadkach dyslalii – przyczynek do klasyfikacji Antoniego Pruszewicza10
Niedostatki artykulacyjne warte osobnego omówienia10
4.4. Ocena klasyfikacji jakościowych12
4.5. Dygresja na temat substytucji i elizji – problemy dyskusyjne12
4.6. Problemy zapisu fonetycznego artykulacji wadliwych15
5. Przyczyny wad wymowy17
6. Badanie wymowy17
6.1. Kryteria oceny wymowy18
6.2. Wady wymowy a błędy wymowy18
6.3. Jak badamy wymowę18
7. Etapy pracy korekcyjnej20
8. Charakterystyka wad artykulacyjnych i ich korygowanie23
8.1. Mowa bezdźwięczna23
Przykłady25
Uwaga!25
8.2. Spółgłoski dentalizowane 726
8.2.1. Spółgłoski przedniojęzykowo-dziąsłowe š ž č …26
8.2.2. Spółgłoski przedniojęzykowo-zębowe s z c „27
Przykłady27
8.2.3. Spółgłoski środkowojęzykowe ś ź ć †28
Przykład28
Przykłady28
8.2.4. Spółgłoski zwarto-szczelinowe i szczelinowe29
8.2.4.1. Spółgłoski zwarto-szczelinowe c „ č … ć †29
8.2.4.2. Spółgłoski szczelinowe s z š ž ś ź29
Przykład29
8.3. Spółgłoska r30
Przykład30
8.4. Spółgłoski l l’33
8.5. Spółgłoski tylnojęzykowe k g x k’ g’ x’33
8.6. Spółgłoski dwuwargowe p b m p’ b’ m’33
Przykład długotrwałej terapii głoski k33
8.10. Samogłoski ustne i y e a o u34
8.7. Spółgłoski wargowo-zębowe f v f’ v’34
8.8. Spółgłoski przedniojęzykowo-zębowe t d n34
8.9. Półsamogłoski ‹ � oraz spółgłoska miękka ń34
Przykład wadliwej wymowy wargowo-zębowych34
8.11. Samogłoski nosowe ę ”35
10. Struktura wyrazu36
9. Programowanie terapii w dyslalii36
10.1. Długość wyrazu37
10.2. Grupy spółgłoskowe37
10.3. Asymilacje37
10.4. Dysymilacje38
10.5. Przestawki38
10.6. Wyjątkowo trudne wyrazy38
10.7. Uwagi o terapii zaburzeń struktury wyrazu38
Strategia wprowadzania grup spółgłoskowych38
11. Opisy przypadków39
11.1. Analiza lingwistyczna wypowiedzi dziecka z rozległą dyslalią39
Spółgłoski dwuwargowe p b m p’ b’ m’39
Spółgłoski przedniojęzykowo-zębowe39
Spółgłoski wargowo-zębowe f v f’ v’39
Nagłos40
Półsamogłoski ‹ �40
Rozważania40
Samogłoski40
Spółgłoski l r40
Spółgłoski środkowojęzykowe ś ź ć † ń40
Spółgłoski przedniojęzykowo-dziąsłowe40
Spółgłoski tylnojęzykowe k g x k’ g’ x’40
Wygłos40
Grupy śródgłosowe41
Grupy nagłosowe41
Grupy spółgłoskowe41
Grupy wygłosowe41
Homonimia41
Kategorie fonologiczne41
Osobliwe postaci wyrazów41
Podsumowanie i wnioski41
Aneks – zebrany materiał badawczy w całości42
Prognozy dotyczące terapii42
11.2. Rzadka forma substytucji w zakresie głosek dentalizowanych43
Kategorie fonologiczne43
Struktura wyrazu43
Aneks – zebrany materiał badawczy w całości44
Wskazówki korekcyjne44
11.3. Pięcioletni chłopiec z opóźnieniem rozwoju mowy45
11.4. Opis wymowy dziecka z kilkoma substytutami46
11.5. Dziewczynka ze znacznym opóźnieniem w zakresie artykulacji46
11.6. Przebieg terapii chłopca z bezwibracyjną wymową r47
11.7. Dziecko z rotacyzmem tylnojęzykowym szczelinowym48
11.8. Rzadka postać dyslalii u jedenastoletniej dziewczynki49
11.10. Sześcioletni chłopiec z opóźnionym rozwojem mowy50
11.9. Dziecko z dominującymi zaburzeniami w zakresie struktury wyrazu50
11.11. Chłopiec z szeregiem problemów artykulacyjnych51
11.12. Zaburzenia struktury wyrazu u dziecka z upośledzeniem umysłowym51
11.13. Sześcioletni chłopiec z zaburzeniami w zakresie struktury wyrazu51
11.14. Uczniowie z klasy I z niezrozumiałą wymową52
11.15. Dziecko z redukcją grup spółgłoskowych52
Zakończenie53
11.16. Dziecko z brakiem spółgłosek tylnojęzykowych53
Bibliografia54

Wprowadzenie

Istniejedośćpowszechneprzekonanie,żenieprawidłowawymowagłosekjestzaburzeniemmowynajprostszymdoopisaniaiterapii.Jednakokazujesię,żezaburzenia

artykulacji,najczęściejnazywanedyslalią,niezawszełatwojestscharakteryzować,aichleczeniemożetrwaćbardzodługo.Należysięwięcgłębiejzastanowićnadich

istotą,postawićdiagnozę,zastosowaćwłaściwąterapięiwreszcieumiećposłużyćsięodpowiedniąterminologią.Obecnieużywasiębowiemwieluróżnychokreśleń,

najczęściejmałoprecyzyjnych,nieoddającychistotyzagadnienia.

Czywadywymowysątakimproblemem,żetrzebaimpoświęcaćażtyleuwagi?Nieulegawątpliwości,żetak,choć,obiektywnierzeczbiorąc,istniejąznacznie

poważniejszekłopotywporozumiewaniusięjęzykowymsłownym.Niemniejjednaknieprawidłowościartykulacyjnebywająprzyczynąwieluniepowodzeńszkolnych,aw

późniejszymokresietrudnościzwyboremdrogiżyciowej.Innymargumentemprzemawiającymzaważkościątegoproblemujestto,żefoniatriajużblisko200lattemu

stworzyłaterminologięnazywającąwadywymowy.Zatemkłopotyzwymowąbyłypostrzeganeodwiekówijużoddawnastaranosiępomagaćludziommającym

trudnościartykulacyjne.Powstałoinadalpowstajewielepublikacjipoświęconychtejproblematyce.MamtunauwadzepraceI.Styczek(1979,1982),G.Demel(1978,

1987),D.Antos,G.Demel,I.Styczek(1978),H.Rodak(1992),większośćartykułówJ.T.KanizeSzkicówlogopedycznych(2001a),artykułyG.Jastrzębowskiej(1999),

G.JastrzębowskiejiO.Pelc-Pękali(1999),ostatniotakżeciekawepraceB.Ostapiuk(2000,2002a,2002b),atakżepublikacjeA.Sołtys-Chmielowicz(np.2002b,2005).

Wostatnichlatachopublikowanoteżwielemniejszychtekstów,przeważnieocharakterzeporadników.

Liczbawymienionychiniewymienionychtupublikacjiświadczytakżeotym,żewadywymowymogąbyćzaburzeniemautonomicznym(wterminologiiL.Kaczmarka

„samoistnym”).Choćmogąonetowarzyszyćróżnymzaburzeniommowy,towystępująbardzoczęstojakojedynyproblemdzieckaczydorosłegoczłowieka.

Wczymprzeszkadzająwadywymowy?Otóżwróżnychokresachżyciamamydoczynieniazprzewagąokreślonychrodzajówwadspowodowanychspecyficznymi

przyczynami.Substytucje,najczęściejbędąceskutkiemzaburzeńsłuchufonematycznego,obserwowanesąprzedewszystkimwmłodszychklasachszkołypodstawowej

iczęstomająodbiciewpiśmie.Zapisortograficznybowiemzasadniczozapisujefonemy.Jeślisąonewumyśleniedostatecznierozgraniczone,będąrównieżmieszane

wpiśmie.Błędytakietrwajądługonawetwtedy,gdydzieckouotoczeniajużwyraźnieróżnicujegłoski,którejeszczewwymowiesprawiająmutrudności.Podczas

pisaniadzieckobezgłośniewymawiakolejnedźwiękiitemikroruchywyznaczająsposóbzapisu.Najczęściejnierozróżnianiedotyczyspółgłosekdźwięcznych

ibezdźwięcznychorazwszystkichtrzechszeregówspółgłosekdentalizowanych.Nierzadkozacierasięróżnicamiędzygłoskamiszczelinowymiazwarto-szczelinowymi;

obserwujesięteżzaburzeniawrealizacjimiękkości.Udzieciwystępujątakżeróżnorodnedeformacjegłosek,któreliczebniedominująnadsubstytutamiwstarszych

klasachszkołypodstawowejipóźniej.

Wszystkiewadywymowymogąograniczaćczłowieka.Utrudniająbowiemwybórzawodu.Zaburzeńartykulacyjnychniemożemiećspiker,aktor,logopeda,

wychowawczyniwżłobkuczywprzedszkolu,nauczycielwmłodszychklasachszkołypodstawowej,anawetlotnikczytelefonistka.Człowiekbardzoźlemówiącynie

będziemiałtakżesukcesówwzawodzieprawnika.

Wszczególnieciężkichprzypadkachmogąwystąpićtrudnościzporozumiewaniemsię.Dużaliczbasubstytutówpowoduje,żewypowiedzisąnieczytelne.Niektóre

postacidysglosji(np.rozszczeppodniebienia)równieżczyniąwypowiedziniezrozumiałymi.

Osoby(główniedzieci)zwadamiwymowymajątakżeinnegorodzajukłopoty.Sąwyśmiewaneprzezrówieśników,przedrzeźniane,przezywane,acozatymidzie,

sąnarażonenastresimająpoczuciemniejszejwartości.

Niniejszapracapodejmujepróbęmożliwiepełnegoopracowaniaproblematykizwiązanejzwadamiwymowy.Pierwszychpięćrozdziałówprzedstawiawszystkie

funkcjonująceklasyfikacjezaburzeńartykulacyjnych,porządkujejeiwmiaręmożliwościocenia.Znalazłosięteżmiejscenazaprezentowanieróżnychproblemów

dyskusyjnych.

Naczęśćpoświęconądiagnozieskładająsięprzeglądstanowisknatematprzyczynnieprawidłowejartykulacjiorazmetodykabadania.Przytoczoneprzykładyilustrują

złożonośćproblematykizwiązanejzwadamiwymowy.Materiałprezentowanywpracypochodzizbadańwłasnychautorki,natomiastprogramyterapiitowynik

wieloletnichdoświadczeńwpracyzdziećmidyslalicznymiwPoradniwZakładzieLogopediiiJęzykoznawstwaStosowanegoUMCS(wcześniejbyłtoZakładLogopedii),

wPoradniFoniatrycznejwLublinieorazwPrzedszkolunr65wLublinie(10latprowadzeniaterapiinazasadziewolontariatu).Niektóreprzykładypochodzązprac

dyplomowychstudenteklogopediipisanychpodmoim

kierunkiem,cozostałowtekściezaznaczone.

Najobszerniejszączęśćksiążkistanowicharakterystykawadkonkretnychgłosekigrupgłosekorazsposobuprowadzeniaterapii.Opróczwszystkichtechnik

wywoływaniagłosek,któresąopisanewliteraturzepolskiej,uwzględnionoosiągnięcialogopedówrosyjskich,czeskichisłowackich,gdyżzewzględunawspólnecechy

systemówfonetycznychjęzyków:polskiego,rosyjskiego,czeskiegoisłowackiego,obserwujesięteżpodobnewady.Dlategoniektóresposobyichprzezwyciężaniamożna

zpowodzeniemwykorzystaćwpolskiejlogopedii,wprowadzającwraziepotrzebydrobnemodyfikacje.Niektóreztechnikwywoływaniagłosekirozwiązaniametodyczne

dotycząceichwprowadzaniadowyrazówidłuższychwypowiedzizostałyopracowaneprzezautorkę.

Niecoodrębnymzagadnieniemjestzachowaniesięgłosekwwyrazach.Wwieluprzypadkachumiejętnośćwymowygłoskiwizolacji,wsylabachiprostychwyrazach

niejestgwarancjąumiejętnościposługiwaniasięnimiwdłuższychwypowiedziach.Ponieważpojedynczymigłoskaminiktsięnieporozumiewa,tym,conaspowinno

najbardziejinteresować,sąwyrazy.Opuszczanie,zastępowanieczychoćbyprzestawianiegłosekzmieniawistotnysposóbstrukturęwyrazu.Tymzagadnieniom

poświęconoosobnyrozdział.

Swegorodzajuilustracjąomawianychzagadnieńsąszczegółoweopisyprzypadków,którepokazująsposóbprzeprowadzaniaanalizypozwalającejnamożliwiedokładne

wypunktowanietrudnościdzieckaitymsamymnaustalenieplanuterapii,atakżeinneprzykłady,pokazująceprzebiegterapiiuwybranychpacjentów.

Wpracystosowanyjestzapisfonetycznysłowiańskizewzględunato,żejestbardziejznanylogopedom,doktórychwdużymstopniuksiążkatajestadresowana.Poza

tymjestnajbardziejdostosowanydosystemuwymawianiowegoPolaków.Artykulacjizdeformowanychżadenzalfabetówniejestwstanieprecyzyjnieoddać,oczym

dokładniejtraktujepodrozdział4.6.

Opisgłosekdokonywanyjestzapomocątradycyjnejterminologiifonetykiartykulacyjnej,ztymżestosujęsubtelnerozróżnieniemiędzypojęciamiprzezfonetyków

traktowanymisynonimicznie,takimijak:stopieńzbliżenianarządówmowyisposóbartykulacji.Todrugieokreśleniemaszerszeznaczenie,gdyżmożnagoużyćchoćby

przyopisachwariantywnychprodukcji,np.stwierdzając,żeobserwujemydwasposobyartykulacji:s-apikalnyiprzedniojęzykowo-zębowy,lubżetwymawiamywróżny

sposób–wzależnościodsąsiedztwafonetycznego:wwyrazietnępotniemawybuchu,jestdopieropon,awwyrazietlenbocznywybuchpojawiasiędopieropol.

Większośćpublikacjipoświęconychmetodyceusuwaniawadwymowybardzorzadkopodajeszczegółowytokpostępowaniawprzypadkachpracynadgłoskami,które

trudnowywołać.Ewidentnymtegoprzykłademjestpowtarzanieprzezkolejnychautorówróżnychporadnikówsposobuwywoływaniarpoprzezpodbijaniebrodypodczas

wymawianiagłoskil.Brakinformacjiotym,jaktakiewymuszonedrgania(oiledonichwogóledojdzie)przekształcićwr,czynitęradęabsolutnienieużyteczną.

Ambicjąautorkininiejszegoopracowaniajestpokazanieszczegółowejmetodykiwywoływaniagłosekiwprowadzaniaichdowiększychstrukturjęzykowych.

1.Stanbadań

1.1.Wybranezagadnieniadotyczącebadańfonetycznych

Wszystkieznaczącepracepoświęconefonetycezawierająprzeglądwcześniejszychdokonańautorówpolskichiobcych(Wierzchowska1967,1971,1980;Styczek1973;

Rocławski1976,1981),dlategoichpowtarzanieniewydajesiętutajkonieczne.Badaniafonetykówzmierzającedoprzedstawieniamożliwienajbardziejtypowych

sposobówwymawianiagłosekstanowiąwiedzęniezbędnądlalogopedy,gdyżbezpunktuodniesienia,jakimjestnawetszerokopojętanormawymawianiowa,

prowadzeniesensownejterapiijestniemożliwe.

Wwielkimskrócieprzypomnętutaj–zaB.Wierzchowską(1971)–żezainteresowaniemowąsięgaczasówstarożytnych.JużArystotelespróbowałopisywaći

klasyfikowaćdźwiękimowy;znanesąteżbadaniarzymskieiarabskie.Ichkontynuacjawczasachnowożytnychdoprowadziładopojawieniasiędokładnychopisów

budowyaparatumowy.Dziękinimokreślonorolękrtaniijęzykawpowstawaniudźwiękówmowy.Badaniamitymizajmowalisięlekarze,nauczyciele,atakżefizycy.

ZnaczącąrolęwbadaniachnadmechanizmamimowyodegrałWolfgangvonKempelen–prawnik,poeta,malarz,atakżefizykimechanik,któremuudałosię

skonstruowaćmówiącąmaszynę.Tamaszyna,choćjeszczeniedoskonała,powstałanapodstawiebardzownikliwychbadańfunkcji,jakąwprocesieartykulacjipełnią

poszczególnenarządymowy.KoniecXVIIIipoczątekXIXw.przyniosłybadaniadodziśwykorzystywane,np.trójkątsamogłoskowyHellwaga.

B.Wierzchowskazwróciłateżuwagęnaznaczącepolskieosiągnięcie–chodziopracęJ.SiestrzyńskiegoTeoriaimechanizmmowyz1820r.1Jejautor(dziś,niestety,

niedocenianyizapomniany)byłnauczycielem.Precyzyjnieopisałisklasyfikowałpolskiedźwięki.Szczególnieważnejestto,żeswojespostrzeżeniaiprzemyślenia

stosowałwpraktyce,np.wprowadziłzupełnienowąmetodęuczeniaczytaniaipisania.Wieleuwagipoświęciłgłuchym,dlaktórychopracowałsystemznakówręczno-

ustnychunaoczniającychpołożenienarządówmowyprzywymawianiuposzczególnychgłosek.

Dlarozważańpodjętychwmojejpracynajbardziejużytecznesąbadaniapokazującepolimorfizmgłosekorazcharakteryzującezdecydowaniepatologiczneartykulacje.

Oczywiściewrazzpostępemwiedzymedycznej,fizycznejiprzyrodniczejpowstawałycorazdoskonalszemetodybadawczepozwalającenabardziejprecyzyjne

Brak wyników

Zaburzenia artykulacji

Treść książki

Znajdź bibliotekę blisko siebie, i uzyskaj dostęp do ebooka w systemie IBUK Libra