Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Istotnympunktemstycznymmiędzywojną,okupacjąamasowymizbrodniamibyłagospodarkawojenna.Codorolnictwa,tojuż
wsierpniu1941r.radygeneralnepodały,żeniemieckieżądaniawzakresieproduktówrolnychznaczniewykraczająpozapoziom
radzieckichkontyngentów.Latemijesienią1941r.zzapleczapółnocnegoodcinkaliniifrontunależałonieoczekiwaniezorganizować
dodatkowezaopatrzeniedlaponad800tys.żołnierzyniemieckichiblisko160tys.koni.Wpierwszejpołowielipcaokazałosię,żenie
sposóbbyłodostateczniezaprowiantowaćwojsko.NietylkosilnyopórArmiiCzerwonejstanowiłzagrożeniedlapowodzeniadziałań
wojennych,lecztakżeprzerwywdostawachzaopatrzenia.Dowódcywojskowi,wtymsamAdolfHitler,silnienaciskalinaszybkie
ipomyślnezakończenieatakównapółnocy.Niebyłotojednakmożliwe,gdyżdostępnesiłyniewystarczałydorealizacjiwyznaczonych
celów.Wkrajachbałtyckichwieleregionówjużwlipcudotknęłaklęskagłodu,cozwiększałopresjęnazaplecze,abyodtejporyzapewniać
zarównobieżącezaopatrzenie,jakizapasynazimę.
NaLitwieadministracjawojskowaigospodarczanalegały,byzewzględunaszybkokurczącesięzapasykwestięzaopatrzeniamiast
pozostawićadministracjilitewskiejijaknajwięcejwykorzystywaćnapotrzebyNiemiec.PrzezpierwszedwatygodnielipcawOrganizacji
GospodarczejWschóddyskutowanonadtym,bywobliczutrudnościzzaopatrzeniemzagłodzićrównieżludnośćkrajówbałtyckich.9lipca
1941r.jejkierownictwozadecydowałojednak,żeniebędzieryzykowaćżyciacywilnejludnościlitewskiej–inaczejniżnaterenieBiałorusi
czyRosji.Bez„minimalnegopoziomu”wyżywienianiemożliwebyło„zabezpieczenietyłówwojsk”.Postanowionosamodzielnieokreślać
ilośćżywnościdopodziałuiprzekazaćobowiązekjejdystrybucjiadministracjilitewskiej,abyzrzucićnaniąodpowiedzialnośćzawszelkie
utrudnieniawzaopatrywaniuludnościcywilnej,czegosięspodziewano.Wkolejnychtygodniachokazałosię,żedwiegrupyzostały
defacto
wyłączonezzaopatrzenia:Żydziijeńcywojenni.WprowadzoneracjeżywnościowedyskryminowałylitewskichŻydówdotegostopnia,
żepostępując„zgodniezprawem”,niemielioninajmniejszychszansnaprzeżycie.Wprowincjach,gdziejeszczenieracjonowano
kurczącychsięzasobówżywności,litewskieorganyzaopatrzeniaczęstoniepozostawiałydlaŻydówniczego.ToNiemcyzapoczątkowali
antyżydowskądyskryminacjęiwyrażalidlaniejaprobatę.WśródŻydównaterenachwiejskich,spośródktórychkilkadziesiąttysięcyżyło
jużwprowizorycznychgettach,panowałnietylkogłód–ogromnyścisksprzyjałrównieższybkiemurozwojowichorób.
Niemcyznaleźlisiępodogromnąpresjąwskomplikowanejsytuacji,zaktórąsamiponosiliodpowiedzialność.Wojnanieprzebiegała
poichmyśli,aczasnaglił.Problemyzzaopatrzeniemidostawamiprzekroczyływszelkieoczekiwania,brakowałosiłbezpieczeństwa
iorganówgospodarczych,któremogłybywdrażaćwłasneplany.Presjawywierananazapleczegwałtownierosła.Podstawowydylemat
niemieckiejpolitykiokupacyjnejbyłoczywisty:utrzymaniestabilnościnazapleczuniedawałosiępogodzićzjegonadmiernąeksploatacją
wkryzysowychwarunkachwojny.
Początkoweplanywprowadzaniapowszechnejpolitykizagłodzeniawybranychobszarówszybkozmodyfikowanonarzeczselektywnej
politykigłodowej222.NiemieckaodpowiedźnaniepowodzenieideiplanugłodowegozostałasformułowananaszczebluRzeszypodkoniec
1941r.iodrazuwcielonawżycienaLitwie,abrzmiałanastępująco:selekcjaokreślonychgrupludnościzamiastizolacjicałegoobszaru.
Jednagrupaspołeczeństwapodokupacjąpowinnabyćzaopatrywanawsposóbuprzywilejowany,apozostałenależyzaniedbywaćbądź
całkowiciewykluczyć.Ostatniepostanowienienajłatwiejmożnabyłorealizowaćwstosunkudoradzieckichjeńcówwojennych,jeśliżyli
wzamkniętychobozachiniebyliprzydatnidlagospodarkiwojennejjakosiłarobocza.ZmianaplanugłodowegonaLitwiekosztowałażycie
około170tys.jeńcówwojennych.JeślichodzioŻydów,topodobniejakpóźniejwwypadkuprzymusowoprzesiedlonychSowietów,było
totrudniejszezewzględunato,żeniemożliweokazałosięichcałkowiteodcięcieodświatazewnętrznego.
Wlipcu1941r.brakiwzaopatrzeniulitewskichŻydówokazałysięśrodkiemdozłagodzenia„presjiproblemu”.Antyżydowskaselekcja
oznaczałajednocześnieuprzywilejowanieLitwinów,ponieważtrzebabyłoznimiwspółpracowaćiniechcianonastawiaćichcałkowicie
przeciwkosobie.Zbrodniczepraktykimiałyźródłozarównowantysemityzmieniemieckim,jakilitewskim.Ponadtodziałaniatemożna
łatwopowiązaćzantysemickąpolitykąbezpieczeństwa,skierowanąprzedewszystkimprzeciwkopotencjalnemużydowskiemuruchowi
oporu.Prześladowania,wypędzenia,akiedyzachodziła„konieczność”,natychmiastowemordynaŻydachdlaNiemcówbyłyjednocześnie
sposobemnarozwiązanietrudnejsytuacjizzaopatrzeniemorazinnymiwiszącyminadnimiproblemami.
Przezcałąokupacjępodejmowanopróbyznalezieniasposobównazwiększeniedostawz400tys.gospodarstwrolnych
naLitwie223.Zewzględunauszczuplonąliczbęniemieckiegopersoneluprzymusbezpośrednimógłbyćstosowanytylkowniektórych
miejscach.NiemcyniemieliinnegowyboruniżpróbazmobilizowaniaLitwinówdodziałaniawinteresieniemieckim.
Ustalaniezbytniskichcen,niemożnośćdokładniejszegośledzeniaikontrolowaniaprzepływutowarówmimolicznychprzepisóworaz
bardzomałapodażprzyogromnympopyciedoprowadziłydotego,żewiększośćtransakcjigospodarczychdokonywanabyłanaczarnym
rynku.Miejscanielegalnegohandlucorazczęściejpowstawaływmiastach,nawsi,wokolicachgettiobozówpracyprzymusowej.Według
szacunkówniemieckichw1943r.wtakisposóbodbywałasięwiększośćhandluproduktamirolnymi,anapoczątku1944r.ludność
zaopatrywałasięniemalwyłącznienaczarnymrynku.Czarnyrynekżywnościodgrywałkluczowąrolędlaprzeżycia,codobitniewidać
potym,żegrupy,któreniemiałydoniegodostępu,byłyskazanenaśmierćgłodową.Dotyczyłotoprzedewszystkimradzieckichjeńców
wojennych.JeśliŻydziprzebywającywgettachpracowalipozaterenemgetta,mieliczęściowydostępdoczarnegorynku,dziękiczemu
mogliprzeżyćprzezpewienczas.DeficytyosobowewsektorzegospodarkiskłoniłyNiemcówdowykorzystywaniaŻydówjakosiły
roboczej,inaczejniżpierwotnieplanowano.Początkowostałosiętakwwiększychmiastach,późniejrównieżwwieluobozachpracy
przymusowejrozsianychpocałymkraju.
Niemieckapolitykamobilizacyjnapodczaswojny
WcentrumuwagiNiemcówwcorazwiększymstopniuznajdowałsięniedobórsiłyroboczej.Byłtokolejnyobszarpolityki,któryłączył
wsobiegospodarkęwojenną,politykęokupacyjnąizbrodniemasowe224.Podobniejakwwypadkupolitykiżywieniowej,poszkodowane
byływszystkiegrupyspołeczneznajdującesiępodokupacjąniemiecką,równieżtebędąceobiektemdyskryminacjirasowej,etnicznej
iantysemickiejorazpolegającehierarchizacji.OileLitwiniiPolacymielidoczynieniazograniczeniamiżywności,otyledlaŻydów
ijeńcówwojennychbyłatokwestiażyciaiśmierci.WżadnyminnymobszarzepolitykiNiemcynietraktowaliróżnychgrupofiarwtak
zbliżonysposóbjakwwojennejpolitycepozyskiwaniasiłyroboczej225.Wniektórychobozachpracykolejnoprzebywałyróżnegrupy
więźniów,czasemprzedstawicieleróżnychgrupprzebywaliwobozachwtymsamymczasie,aniekiedydzielilinawetwspólnąprzestrzeń.
Niemcyczęstouzupełnialideficytysiłyroboczejjednejgrupyofiarosobamizinnejgrupy.NaprzykładwKownieprzyżyciupozostało
więcejŻydów,ponieważwięźniowieradzieccypracującynalotniskuAleksotaszmarliwwynikuniedożywienia.Niemcyplanowaliwcześniej
cośzupełnieodwrotnego.Tojeńcywojennimielizastępowaćżydowskichpracownikówwykwalifikowanych,dlategomordowanieŻydów
wydawałosięzgodnezinteresamigospodarkiwojennej.Kiedyjesienią1943r.SSprzejęłokontrolęnadgettamiiobozamipracy,nanowo
zaczętodokonywaćmordównalitewskichŻydach.EkonomiściSSbłędniewyliczyli,żeżydowskąsiłęrobocząmożnazastąpićprzymusowo
przesiedlonymiradzieckimicywilami,którzywiosną1943r.zostaliwypędzenizterenówwschodnichmiędzyinnyminaLitwę.Wwypadku
mobilizowaniasiłyroboczejdopracynaterenachznajdującychsiępozaterytoriumLitwyadministracjalitewskaodpoczątkustarałasię
chronićosobypochodzenialitewskiegoiwpierwszejkolejnościwysyłaćPolakówzrejonuWilna,anastępnieprzymusowoprzesiedlonych
Sowietów.Podczasgdywewnątrzniemieckarywalizacjaoulokowanieiwykorzystaniesiłyroboczejstawałasięcorazostrzejsza,presja
wywierananaspołeczeństwolitewskie,abyspełniaćwdużejmierzezawyżonewymogiNiemców,utrzymywałasięnatymsamym
poziomie.Litewskiwzorzecreakcjipozostawałbezzmian:siłarobocza,którejsiędomagano,miałapochodzićzPolskiiBiałorusi,przede
wszystkimzrejonuWilna,aodmaja1942r.ztrzechnowychokręgównapołudniowymwschodzieLitwy.Litewscynacjonaliściniemieli
zamiaruwysyłaćmłodychLitwinówzagranicęnapotrzebyNiemców.Ztegosamegopowoduwieleosóbkrytykowałoudziałlitewskiej
policjiwoperacjachpozagranicamikraju,ponieważzagrażałotoichzdaniembezpieczeństwusamejLitwy.Argumenttenmiałznaczący
wpływnasprzeciwlitewskichnacjonalistówwobecniemieckichpróbmobilizacjido1944r.Wograniczonym,aleistotnymwymiarzeLitwini
mogliwybraćspośródnastępującychmożliwości:jeżeliwspółpracazNiemcamiwydawałaimsiękorzystna,godzilisięnanią,
wprzeciwnymwypadkupróbowaliwymigiwaćsięodniemieckichżądańlubwręczjebojkotować.Jeśliprzyjmowanotaką„logikę”,
współpracazNiemcamiprzyprześladowaniuimordowaniuŻydów,PolakówiRosjanniekłóciłasięzbojkotowaniemdecyzjiniemieckich
wtedy,gdychodziłoolosetnicznychLitwinów.Wrzeczywistościzpowodusłabościsiłniemieckichtoodadministracjilitewskiejwdużej
mierzezależało,iluijacymieszkańcyLitwyzostanązmobilizowani.Postronielitewskiejpanowałstrachprzedponownąokupacjąkraju
przezZwiązekRadziecki,dlategoteżmożliwabyłamobilizacjadoarmii.Zależałotoodtego,najakichwarunkachmielibywalczyć
żołnierzelitewscy.PonieważprzedstawicieleLitwinównalegalinakoncesjepolityczne,mobilizacjazakończyłasięfiaskiemzewzględu
nabrakwspółpracyiryzykobojkotu.Niemieckieinteresywojenneiokupacyjnebyłycałkowiciesprzecznezinteresaminacjonalistów
litewskich.KwestiaodzyskanianiepodległościniezmienniestanowiłagłównymotordziałaniaLitwinów.Tenstanrzeczyuległzmianie,kiedy
wieleinstytucjiszkolnictwawyższegozostałozamkniętychwmarcu1943r.orazpoaresztowaniu48przedstawicieliinteligencji,wtym
conajmniej25osób,którewcześniejaktywniewspółpracowałyzNiemcami.RepresjetezostałyzastosowaneprzezNiemcówponieudanej
