Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
opracowaniadotycząceobozówpracynaLubelszczyźnie(obózprzyul.LipowejwLublinie,obozywBudzyniuiTrawnikach)27.Później
nałamach„ZeszytówMajdanka”pojawiłsiępionierskiartykułWojciechaLenarczykanatematobozunaFlugplatzuwLublinie,którypełnił
niezwykleistotnąfunkcjępodczasakcji„Reinhardt”,zarównojakopunkt,gdzieprzekierowywanotransportyidokonywanoselekcji,jak
imiejsce,gdziemagazynowanomajątekzagrabionyofiarom28.Spośródinnychopracowańnależywymienićwydanąw2014r.monografię
Zagładywdystrykciekrakowskim,któryprzezwieledziesięciolecibyłnajsłabiejprzezbadaczyrozpoznany29.Zbrakumiejscapomijamy
tutajcharakterystykępracdotyczącychpostawPolakówwobecZagłady,czytokonspiracjiirządupolskiegowLondynie30,Kościoła
katolickiego,czywreszciepostawizachowaniusięludnościchrześcijańskiejwobecpróbującychprzetrwaćwWarszawieinaprowincji
uciekinierówzgettiobozów31.
Decyzje,plany,organizacjamasowegomordu
SzczególnarolawrealizowaniupolitykieksterminacjiŻydówpolskichprzypadładystryktowilubelskiemu.Znaczenietegoregionuwzrosło
niebagatelniepowybuchuwojnyniemiecko-sowieckiej,gdyzdecydowanooprzekształceniutegoobszaruw„bastionniemczyzny”.
WspółautoremtegoplanubyłdowódcaSSipolicjiwdystrykcielubelskim,pochodzącyzTriestubrigadeführerSSOdiloGlobocnik,
zajmującywobecprzedstawicieliadministracjicywilnej–wporównaniuzsytuacjąwinnychdystryktach–wyjątkowosilnąpozycję.Wpływ
natomiałniewątpliwiejegoradykalizmwkwestiachnarodowościowych.Źródłemkonfliktubyłyrównież„sprawyżydowskie”,które
Globocnikstarałsięsobiepodporządkować.20lipca1941r.zostałmianowanyprzezprzebywającegowLublinieHeinrichaHimmlera
pełnomocnikiemdoutworzeniaośrodkówSSipolicjinaterenachwschodnich.Bezpośrednimefektemtejwizytybyłorozpoczęciebudowy
obozukoncentracyjnegowLublinie(wdzielnicyMajdanek)orazrozbudowainfrastrukturySSipolicji.Właśnieztąnominacjąwiążesięrola
GlobocnikawprzygotowaniachdoeksterminacjiŻydów.31lipcaHermannGöring,oficjalny„pełnomocnikdouregulowaniakwestii
żydowskiej”(BeauftragtefürdieRegelungderJudenfrage)upoważniłHeydricha,bydokonał„wszystkichniezbędnychpodwzględem
organizacyjnym,rzeczowymimaterialnymprzygotowańdocałkowitegorozwiązaniakwestiiżydowskiejwniemieckiejstrefiewpływów
wEuropie”.Trudnostwierdzić,kiedydokładniezapadładecyzjapodporządkowaniamucałościsiłprzeznaczonychdoprzeprowadzenia
eksterminacjiŻydów.Wiadomo,że13październikaHimmlerprzyjąłzabiegającegoospotkanieGlobocnika,atakżewyższegodowódcę
SSipolicjiwGGFriedrichaWilhelmaKrügera.Podczasdwugodzinnegospotkania,któregotematembyłasprawagermanizacji
Lubelszczyzny,Globocnikmusiałrównieżprzedstawićjakieśprojektydotyczące„rozwiązaniakwestiiżydowskiej”,wcześniejskonsultowane
zKrügerem.Inajpewniejotrzymałzgodęnaprzystąpieniedoichwdrażania32.JużwewrześniupojawilisięwLublinietrzejfunkcjonariusze
zjednostkiokryptonimie„T4”(skrótodjejberlińskiejsiedzibyprzyul.Tiergartenstrasse4),realizującejwstrzymanylatem1941r.,pod
presjąm.in.Kościołówchrześcijańskich,programu„eutanazji”osóbpsychiczniechorych.Funkcjonariuszecizajęlisięprzygotowaniami
dobudowyośrodkazagładywBełżcu.Najwyższyrangąfunkcjonariusz„T4”,ChristianWirth,przybyłdoLublinapóźniej.
OzbliżającymsięprzełomiewtraktowaniuŻydówmusiałaodrazuzostaćpoinformowanaadministracjacywilnawGG.17października
podczaskonferencjicywilnychipolicyjnychwładzGGwLublinie,wobecnościgeneralnegogubernatoraHansaFranka,postanowiono,
żeŻydzi,zwyjątkiem„niezbędnych”rzemieślników,majązostać„ewakuowani”zLublina.Napoczątektysiącosóbmiałozostać
„przerzuconychzaBug”.RealizacjątychzadańmiałasięzająćPolicjaBezpieczeństwa33.20stycznia1942r.wberlińskiejdzielnicy
Wannseeodbyłasiękonferencjazudziałemczternastuwysokichrangąprzedstawicieliadministracjirządowej,KancelariiRzeszy,RSHA,
PolicjiBezpieczeństwaiSłużbyBezpieczeństwa,naktórejHeydrichprzedstawiłplanuzgodnionejzHitlerem„ewakuacjinaWschód”,
reprezentującygeneralnegogubernatoraFrankasekretarzstanuwrządzieGGJosephBühlerdomagałsięrozpoczęcia„procesu
oczyszczania”odGeneralnegoGubernatorstwa,gdzieznajdujesiędwuipółmilionowarzeszaŻydów„niezdolnychdopracy”.Trwałyjuż
wówczasdeportacjedoobozuzagładywChełmnienadNerem34.
LogistykązagładydokonywanejwGGmiałsięzajmowaćpodległyGlobocnikowi„sztab”.Napodstawienielicznychzachowanych
dokumentówmożnaodtworzyćzałożeniacałejoperacji.GłównymcelembyłokoordynowanieeksterminacjiŻydówznajdującychsię
naterenieGGwośrodkachzagładywyposażonychwstacjonarnekomorygazowe.Naopisanietychdziałańużywanospecyficznegojęzyka.
Gettaidzielniceżydowskiemiałybyćsukcesywnie„opróżniane”wramachtzw.akcjiwysiedleńczych(
Aussiedlungskationen
).Czasami
wdokumentachpojawiająsięokreślenia„akcjażydowska”–
Judeneinsatz
albo
Judenaktion
,atakżetermin„ewakuacja”
–
Evakuierung
.OznaczałotozebranieŻydówwmiejscukoncentracji,poddanieichselekcjiiodtransportowanienastacjękolejową,skąd
mielizostaćwywiezieni;większośćdoobozówzagłady.Wjęzykusprawcówstosowano,jakwspomnieliśmy,eufemizm„naWschód”.
Oczasowympozostawieniuprzyżyciumiaładecydować„zdolnośćdopracy”albo„przydatność”.WyselekcjonowaniŻydzimielibyćalbo
pozostawianiwgettach,albokierowanidoobozówpracy.Inaczejniżdotychczasegzekucjejakodziałaniedoraźnemiałysłużyć
terroryzowaniujudenratóworazcałychspołecznościżydowskich.Namiejscumielibyćmordowaniprzedewszystkim„niezdolni
dotransportu”orazwszyscywjakikolwieksposóbopóźniającyprzebiegakcjiwysiedleńczych.Deportacjemiałysięodbywaćwobrębie
poszczególnychdystryktówzgodniezeszczegółowymharmonogramemopracowanymprzezdowódcówSSipolicjiwporozumieniu
zniemieckimiwładzamicywilnymi.Całośćkoordynowałlubelskisztab.Planyte,wzależnościodbieżącejsytuacji,ulegałymodyfikacjom
podwpływemokolicznościzewnętrznych.Integralnączęściątegoplanubyłzabórcałegomieniaofiar.Wsprawozdaniuprzedstawionym
Himmlerowijużpowykonaniunałożonegonaniego„zadania”Globocnikwyróżniłnastępująceczęścikierowanejprzezsiebieoperacji:
wysiedlenie,wykorzystaniesiłyroboczej,„zużytkowanieruchomości”oraz„ujęciewartościukrytychinieruchomości”35.Realizacja
transportówleżaławgestiipodporządkowanejKolejomNiemieckim(DeutscheReichsbahn)GeneralnejDyrekcjiKoleiWschodnich
(GeneraldirektionderOstbahn,wskrócieGedob)zsiedzibąwKrakowie,któraprzejęłamajątekPolskichKoleiPaństwowych.Wiosną
1942r.utworzonoGruppeSonderzüge(sekcjapociągispecjalne),któramiałzazadanieustalanietrasyprzejazdów„pociągówspecjalnych”
naterenieGGorazsynchronizowaneichruchuzrozkładamijazdy,wszczególnościzruchemtransportówwojskowych.
Wskładsztabu„przesiedleńczego”weszłaczęśćaustriackichpodkomendnychGlobocnika.Szczególnąrolęwśródnichodgrywał
pochodzącyzSalzburgahauptsturmführerSSHermannHöfle(1911–1962).Napoczątkuwojnyniemiecko-sowieckiejbyłjednymzoficerów
oddelegowanychdo„działańspecjalnych”nazapleczufrontu.Jakoszefsztabuakcji„Reinhardt”(LeiterderHauptabteilungAktion
Reinhardt)zajmowałsiękoordynacjądziałańdowódcówSSipolicji,niemieckichwładzcywilnychiOstbahn.Niekiedybrałbezpośredni
udziałwkierowaniuakcjamideportacyjnymi.Ważnąrolęwlubelskimsztabie„przesiedleńczym”odgrywalirównieżsturmbannführer
SSGeorgWippernihauptsturmbannführerSSGeorgMichalsen(Michalczyk).PochodzącyzDolnejSaksoniiWippern(1909–1993),stojący
naczeleSS-Standortverwaltung(AdministracjaGarnizonuSS)wLublinie,byłodpowiedzialnyzaprzejmowaniewłasnościżydowskiej,
arównocześnieaprowizacjęjednostekbiorącychudziałwdziałaniacheksterminacyjnych.Michalsen(1906–?)służbęwGG,podobniejak
Höfle,zaczynałjakolokalnydowódcaSelbstschutzu.WLublinieprzebywałodpołowy1940r.Rokpóźniejzostałodkomenderowany
naWschódwramachposzukiwaniamiejscpodtworzeniezapleczadlaSS.BrałudziałwmasowychrozstrzeliwaniachŻydównaŁotwie.
Dosztabudołączyłwkwietniu1942r.NiemożnateżpominąćobersturmbannführeraSSHermannaWorthoffa(1910–?),któryzanimzostał
nadzorcąlubelskiegogetta,brałudziałwakcjacheksterminacyjnychwPińskuwskładziekomandawysłanegozLubelszczyzny.
Doplanowaniadziałańantyżydowskichwłączonowsumie42funkcjonariuszySSzSS-Mannschaftshaus(DomEsesmana).Docelowopod
rozkazamiGlobocnikaweksterminacjiŻydówuczestniczyło153esesmanówipolicjantówzdystryktulubelskiego.Kolejnych205
pochodziłozinnychjednostek36.
KluczowemiejscewrealizacjiprogramueksterminacjiŻydówwGGprzypadłopodlegającemuKancelariiHitlerapersonelowiakcji„T4”.
NajbardziejzłowrogąrolęmiałodegraćkomisarzkryminalnyChristianWirth(1885–1944).Jakwieluinnychnazistówbyłżołnierzem
frontowym,zostałodznaczonyKrzyżemŻelaznym.Od1919do1939r.pracowałwKripowStuttgarcie.Byłzatrudnionywośrodkach
„eutanazji”wBrandenburguiGrafeneck,byzczasemawansowaćna„inspektora”wszystkichośrodków„T4”.Łączniewlatach1942–1943
wakcji„Reihnardt”uczestniczyło94funkcjonariuszy„T4”.PrzybywającdoGG,otrzymywalistopnieimunduryWaffenSS,formalnie
jednakpodlegalinieGlobocnikowi,leczswejcentraliwBerlinie.Wszyscytrafialiwyłączniedoobozówzagłady37.Ogółemwnajściślejszym
zespolezajmującymsięeksterminacjąŻydównaterenieGGznajdowałosię450NiemcówiAustriaków38.Wszyscyfunkcjonariusze
uczestniczącywakcji„Reinhardt”bylizobowiązanidonieudzielaniajakichkolwiekinformacjinatematjejprzebieguosobompostronnym
orazprzestrzeganiazakazufotografowaniawobozach
EinsatzReinhardt
.PrzesiedleniaŻydówmiałystanowić„tajnąsprawę
państwową”39.Obawianosię,żepodobniejaktosięstałowwypadku„eutanazji”,przedostaniesięwiedzynatentematdoopinii
publicznejmogłobyskomplikowaćprowadzeniedziałań.
NiezwykleważnąrolęweksterminacjiŻydównaobszarzeGGmiałyodegraćoddziałypomocniczeSS-Wachmannschaftenzłożone
zprzeszkolonychwspecjalnymobozieszkoleniowymwmiejscowościTrawniki,położonej20kmodLublina,byłychjeńcówArmii
Czerwonej.Stądichokreślenie–Trawniki-Männer(ludziezTrawnik)lub„ochotnicy”(Hilswillige,wskróciehiwisi).Szkolenieprowadzone
podkierunkiemniemieckichoficerówipodoficerówtrwałokilkamiesięcy.Pojegoukończeniuludzitychwstopniuwachmanakierowano
