Treść książki

Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
siecisiatcekomunistycznej,pomagającejwczasieokupacjiŻydomwWarszawie.Była
toekskluzywnasiećpomocowa,stworzonaprzezludzipodzielającychtesameidee,aleichcelem
niebyłonapierwszymmiejscupomaganieŻydom.Nieślipomoctym,którzybylipośredniolub
bezpośredniozwiązanizkomunistami,umożliwiającimdostępdozasobówsieci:fałszywych
dokumentów,broni,mieszkań,partyzantki,ponadtozaś,amożeprzedewszystkim,dając
impoczuciesensuiwspólnoty.
PodjęcietematuodnoszącegosiędoPPRutrudniajejpodwójnezmistyfikowanie:wokresiePRL
historiapartiibyłazniekształcanaprzezpropagandęiideologię,aod1989r.okomunistach
wypadamówićwyłącznieźle.Mnieinteresujetutajwyłącznieepizodfunkcjonowaniapartiiwczasie
okupacjiwkontekściejejpowiązańzŻydamiwWarszawie.Wieluwątkówdotyczących
komunistówwogólenieporuszam,niewchodzęwzagadnieniawywiadów,infiltracjipartii,
agenturyNKWDdlamnieistotniŻydziznajdującysięworbiciePPR,niezaśocenymoralne,
polityczneczyideologiczne.Wtymniedługimtekścieniezamierzamtakżeporuszaćsprawnatury
ogólniejszejkwestiistosunkukierownictwaPPRdo„sprawyżydowskiej”,zagadnieńtożsamości
członkówpartiiijejprzywódców,nierozwijamrównieżwątkupomocykomunistówdlapowstania
wgetciewarszawskimtotematwielokrotniejużopisywanyinaróżnesposobyeksploatowany.
Interesująmnieżyciecodzienne,praca,źródłautrzymaniaukrywającychsięŻydów,
aodtwarzamje,korzystającprzedewszystkimzrelacjiuczestnikówwydarzeńnagranychlub
spisanychwywiadówztymi,którzyznaleźlisięwzasięguoddziaływaniasiecikomunistycznejbądź
teżaktywniewspółtworzyli.OpróczrelacjizYadVashemiŻydowskiegoInstytutuHistorycznego
oraznagrańzVisualHistoryArchive,prowadzonegoprzezShoahFoundationnaUniversityofSouth
California,wykorzystujętakżechybaporazpierwszywkontekścieZagładynagraniairelacje
zZakładuHistoriiPartii,znajdującesięobecniewArchiwumAktNowych.
Pierwszoplanowibohaterowieartykułutokilkanaścieosób,którezpewnościąnie
reprezentatywnedlategośrodowiska;nietylkoprzeżyli,lecztakżepozostawilirelacje.
Bohaterowiedalszegoplanukorzystalizsiecikomunistycznejjednorazowo,np.Mieczysław
Kowadło6,któregoszkolnąsympatiąbyłaHankaRozenberg;zjejpowoduchadzałnazebrania
kółeklewicowych.TowłaśnieHankaijejmążJerzyMorawskipomogliMietkowiijegorodzinie
wyjśćzgettawsierpniu1942r.Odnichdostalipapieryipierwszyadres,apotemradzilisobie
sami:wynajęlipokójiMietekutrzymywałsiebieiżonęzkorepetycjiorazroznoszenia
pokawiarniachwypiekanychwdomachciast.InniŻydzitrafilidokonspiracjikomunistycznej
potroszenaskutekzbieguokoliczności,jakRyszardRaps(Nazarewicz7),którywspomina,
żepoprzyjeździedoWarszawyw1941r.jegomatkawynajęłapokójwmieszkaniu,gdziejej
sąsiadkąbyłaprzedwojennakomunistkaKrystynaHejman(Arciuch8).OdniejNazarewiczdostał
pierwszepodziemnegazetkiiprzezniątrafiłdoPPR.
JednakwiększośćŻydów,którzyznaleźlisięworbiciekomunistycznejsiecipomocy,nietrafiła
doniejprzypadkowomieliwcześniejsze,przedwojennezwiązkizdziałalnościąlewicową.
Niektórzywogólenieposzlidogetta,pozostającodpoczątkuokupacjipostroniearyjskiej
np.przedwojennedziałaczkiKPP(wspomnianaKrystynaHejman[Arciuch]czyBelaFrisz[Helena
Kozłowska])luborganizacjimłodzieżowych,jakHankaSzapiro(Sawicka)9czyHannaRozenberg
(Morawska)10.InneŻydówkizwiązanezmłodzieżowymiorganizacjamilewicowymi,którewyszły
zgettanastronęaryjskąidziałaływkomunistycznympodziemiu,tom.in.AnnaDuracz(zwana
Anulą),HeniaMączkowska(AnitaDuracz),HeniaKrakowska(HalinaJarosławska),FajgaDanielak
(HelenaWolińska„Lena”)czyStefaSzochur11.Latemijesienią1941r.doWarszawyprzyjechało
wieluŻydów,którzypoczątkowoznajdowalisięwstrefieokupacjisowieckiej.Wśródnichbylitakże
przedwojennilewicowcyikomuniści,m.in.KlaraKaufman(WacławaGrudzińska),PolaGoldwag
(MariaKrych),NechaZalcman(StanisławaSowińska),IgnacyRotfarb(Robb-Narbutt)czyHenryk
Kotlicki.Opisującichwzajemnepowiązania,skupięsięnahistoriachwybranychosób.Pozwoli
toprzedstawićżyciecodzienneŻydówznajdującychsięwokupowanejWarszawieworbiciesieci
PPR.Tasiećopierałasięnaludziach,powiązaniachimożliwościachpartii,aswoimzasięgiem
obejmowałanietylkożydowskichtowarzyszypartyjnych,lecztakżeichrodzinyorazznajomych
iprzyjaciół.
Komuniściwgetciewarszawskim
PrzedwojnąruchkomunistycznywPolsceliczyłkilkanaścietysięcyczłonków
isympatyków12.CałekierownictwoKomunistycznejPartiiPolskiorazconajmniejkilkatysięcy
działaczyzginęłowczasiewielkiejczystkiwZSRRwlatach1937–1938.NapolecenieKominternu
KPProzwiązanow1938r.,ajejczłonkowiemielizakazdziałalnościpolitycznej.Napoczątku
okupacjiniemieckiejruchkomunistycznywPolscepraktycznienieistniał,akomuniści
szczególniepoatakuSowietówz17września1939r.byliskrajnieniepopularni.„Wtymokresie
komuniścipolscybyliwłaściwieodosobnieniidopierozupływemczasunastrojeantyradzieckie
zaczęłysięzmniejszać”13przyznawałpolatachjedenzdziałaczy.„Wkrajuistniałakompletna
lukapolitycznadodawałinnywiększośćaktywukomunistycznegoznalazłasięnaterenie
ZwiązkuRadzieckiego,atenikłegrupy,którepozostaływkraju,podlegałytakżekompletnej