Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
AnnaBuncler
Skądbiorąsiętedodatkoweuzupełnienia,jakiejestichznaczenieifunkcja,jakie
klasymorfologiczneisyntaktycznereprezentują?
Walencjawyrazujestkształtowanaprzezjegoznaczenie.Każdesłowonad-
rzędnenarzucapewneograniczeniasemantyczneorazmorfologiczno-syntak-
tycznewzględemsłów,zktórymiłączysięwjednostkiwyższegorzędu(takiejak
zdania).Zarazemjednaktoposzczególneuzupełnieniamogąkształtowaćsens
całości‒wtymkontekścieistotnejestodwołaniesiędogramatykikonstrukcji.
Artykułskładasięztrzechczęści.Pierwszamacharakterogólny‒rozwa-
żamwniejpochodzenieczasownikaelääorazjegopodstawoweznaczenie.Wdru-
giejczęściomawiamgłównezałożeniagramatykikonstrukcji.Wtrzeciejanalizuję
interakcjęmiędzyznaczeniemczasownikaelääaznaczeniamikilkupodstawo-
wychkonstrukcji,wskładktórychwchodzi.
1.Pochodzenieiznaczenieczasownikaeläälżyć’
Czasownikelää!żyć!tojedenznajstarszychczasownikówwjęzykufińskim.
Występowałjużwprajęzykuuralskim(*elä-),ajegoodpowiednikimożnaznaleźć
m.in.wkarelskimeleä,estońskimelada,samskimeallit,udmurckimulyny,wę-
gierskimél,atakżewjęzykachsamojedzkich,np.wnienieckimjīl!e(Häkkinen,
2007,s.117).Jesttojedenzpodstawowychczasownikówwkażdymjęzyku,na-
zywającypodstawowyproceskażdegoorganizmużywego‒życie.Wsłownikach
częstojegogłówneznaczeniejestdefiniowaneprzezwyrażeniasynonimiczne:
ollaelossa,elävä!byćżywym,żyjącym!(KS,2017),Histniećwsposóbwłaściwy
organizmomżywym,byćżywym,egzystować”(Szymczak,1995),podkreślasię
takżebiologicznąstronętegoprocesu(Sadeniemi,1970).Niecobardziejszcze-
gółowądefinicjępodajeSłownikjęzykapolskiego:HKiedyczłowiek,zwierzęlub
roślinażyje,toistniejeifunkcjonujewewłaściwysobiesposób,np.odżywiasię,
oddycha,rośnie”(Bańko,2007,s.543).Wswoimpodstawowymznaczeniucza-
sowniktenoznaczazatem!istniećifunkcjonowaćjakoistotażywa!,nacoskła-
dająsięróżneprocesyfizjologicznezachodząceworganizmie,którenajprościej
możnaokreślićjakooddychanie,pobieraniepokarmu,wydalanie,ruch,wzrost.
Znaczeniaoddychać,odżywiaćsię,poruszaćsię,rosnąćitp.możnauznaćzaele-
mentarneskładnikiznaczeniażyć.Analizującpierwotneznaczenieczasownika
elää,wartosięgnąćtakżedoznaczeniajegonajstarszychderywatów,takichjak
eloorazeläin.Wyrazelooznacza!życie!1,lecztakże(zwłaszczawdawniejszym
użyciu)‒!zboże!.Todrugieznaczeniemożnasprowadzićdoznaczenia!coś,co
1Wznaczeniu!życie!powszechniejużywasięwjęzykufińskimrzeczownikaelämä,któryrów-
nieżjestderywatemodczasownikaelää.Rzeczownikelowystępujegłówniewutartychwy-
rażeniach,takichjakollaelossa!żyć,byćżywym!
,jäädäeloon!przeżyć!
,wzłożeniach(np.rau-
hanomainenrinnakkainelo!pokojowewspółżycie!),rzadziejjakosamodzielnyleksem.
28
