Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
12
TOMASZGOBAN-KLAS
Pierwszyjestdobrzeznanyjakoteoretykikodyfikatorstarożytnejretoryki,
sztukiprzemawianiapublicznego,awięcpraktykipolitycznej.Ijegonajchętniej
wskazujesięjakopatronadyscyplinykomunikowaniapublicznego.Jużw1978
rokutakwłaśnierozumiałemznaczenieArystotelesawnauceokomunikowaniu,
choćjeszczenieomediach,bowiemzgodniezduchemswegoczasuskupiłsięon
nasztuceperswazjisłownej.Byłpragmatykiem-jakponaddwatysiącleciapóź-
niejHaroldLasswellwkwestiikomunikowaniamasowego-analizowałproces
iwarunkiskutecznegoprzekonywaniazapomocąsłowa.
Platonzkolei,zdecydowanyprzeciwnikikrytykretoryki(choćjegopisma,prze-
dewszystkimdialogi,sąmistrzowskiewswejperswazyjnejformie),jakopierwszy
filozofzwróciłuwagęnasamąformępisma,czylipoprostuzapistekstowy.
WsławnymfragmenciedialoguFajdrosrozważapismoperseorazporównu-
jeuczeniesięzpomocąpismaizpomocąbezpośredniegokontaktuznauczycie-
lem.Tworzyprzypowieść:
ROZPRAWYIARTYKUŁY
OtokrólTamuzgościłbogaTeuta,wynalazcępisma,liczb,rachunków.GdyTeut
prezentowałswewynalazkiTamuzowi,twierdząc,żewszyscypowinnisięnauczyć
ichużywać,powiedział:[...]tanaukauczyniEgipcjanmądrzejszymiisprawniej-
szymiwpamiętaniu;wynalazektenjestlekarstwemnapamięćimądrość.Akról
munato:nTeucie,mistrzunajdoskonalszy,[...]jesteśojcemliter,zatemprzezdo-
bresercedlanichprzypisałeśimwartośćwprostprzeciwnątej,którąoneposiadają
naprawdę.Tenwynalazekniepamięćwduszachludzkichposieje,boczłowiek,któ-
rysiętegowyuczy,przestaniećwiczyćpamięć;zaufapismuibędziesobieprzypo-
minałwszystkozzewnątrz,aniezwłasnegownętrza,zsiebiesamego.Więctonie
jestlekarstwonapamięć,tylkośrodeknaprzypominaniesobie.Uczniomswoim
dasztylkopozórmądrości,aniemądrośćprawdziwą”2.
Jesteśmytubliskopojęciamediumjakosłowapoddanegotechnologii.Iro-
zumowanieniewypadakorzystniedlapisma,sygnalizująctysiącelatpóźniejszą
debatęnadzaletamiiwadamikażdejtechnologiimedialnej:książki,prasy,fo-
tografii,fonografii,radia,telewizji,Internetu,wirtualnejrzeczywistościitd,itp.
Platonjednakżenieodrzucałpisma-samprzecieżtworzyłnDialogi”-aletrak-
towałjejakopharmakon,lekarstwo,którewzależnościoddawkijestlecznicze
lubszkodliwe.
Zasadniczympowodemdouznaniaobumyślicielizaprekursorówrefleksji
-jeszczenienauki-omediachjestwszakżeużywanieprzeznichterminu(oczy-
wiściegreckiego!)metaxu(μεταξύ)3.Tendziwnyterminoznaczałcoś,co‘istnieje
pomiędzy’,dotyczyłnprzestrzenileżącej«pomiędzy»,tworzącejinstancjeprze-
kazywania,rozpowszechniania,wymianyipowtórzenia”4.
Arystoteles,rozważającpostrzeganieprzedmiotów,wskazywał,iżwarunkiem
widzeniajestistnienientrzeciegorodzaju”,tj.elementupomiędzyprzedmiotem
aokiem,którysampozostającprzejrzysty(diaphanēs-διαφανής),umożliwia
2PlatonaFajdros,przeł.W.Witwicki,Warszawa1958.
3E.Voegelin:PlatoorazArystoteles,przeł.A.Legutko-Dybowska,Warszawa2009.
4D.Mersch:Teoriemediów,Warszawa2010,s.7.
