Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
ifrancuską64.PrzejawypozostałościsarmatyzmuanalizowałStanisławBrzozowski.
Prozatabyłaprzedewszystkimcałkowicieniewrażliwanajakiekolwiekzagadnienia
duchoweispołeczne.PrzezcałyXIXisporączęśćXXw.,wtymlataPRL-u,Pola-
cyżylicałkowicieanachronicznąleniwą,ospałąibezmyślnątradycjąszlachecką,
przysłabejobecnościpowieścimieszczańskiej.„Saskitrądiszlacheckieparchynie
przestająnasprzeżerać–pisałBrzozowski-OdwiekuXVIIjesteśmywEuropie
gapiami,przyglądającymisięzparadyzuwielkiemudramatowiświata”65.Abybyło
ładnieimiło,niedostrzeganociemnotyinędzychłopóworazgłodurobotników–
„kochajmysiębraciaisursumcorda”66.JakwinnymmiejscuzauważałBrzozow-
ski,szlachetczyznasarmackaprzeszławzupełnościnapolskichchłopów:„Spuści-
znadziejowauszlachtyprzeszładziśnachłopa.Ichłopnaszmazakosztowaćsaskiej
ciemnoty.SzlachtapolskabyłaprzedmurzemZachodu.Chłoppolskistaniesię
przedmurzemWschodu.Szerokąpiersiąswąbronićgobędzieprzedgenewskim
nowinko.NiechżyjePolskaludowa!Czytałemprzecieżsprawozdaniezwiecuchłop-
skiego,takotosięnazywało.Amowyjakie,całkiemposiedzeniestarejszlachty,
wyrobionejszlachty.Niczymkołopolskie:zszlachtąpolskąpolskilud...”67.Oznacza
toogromnychłopskikonserwatyzm,powiązanyzwysokąpozycjąseniorównielu-
biącychjużzmianiprzeniesionązeszlachtynachłopówświadomośćautorytarną,
antagonistyczną,niedającąopiekisłabszym,leczpogardęipoczuciewyższości.
Wynikałaonajednakczęstozestrachuprzedbiedą,aniezniepohamowanejżądzy
posiadania68.PrzemysławCzaplińskianalizujezwrotwcześniejkrytycznegowobec
tradycjonalizmuczasopisma„brulion”,któryprzekształciłsięwentuzjastycznie
sarmacką„Frondę”.Uznano,żesarmatyzmjestpodstawąkulturypolskiejnadobre
izłe.AlbosięjestSarmatą,alboczłowiekiembezwłaściwości.Środowiskaprawi-
cowetwierdziły,żepolskisarmatyzmwyparłowrogienamiobce–francuskie
iniemieckieOświecenie69.WytworzonawPRL-uprześmiewczaszkołakrytyczna
wobectradycjisarmackiej,martyrologicznejiromantycznej–szkołaWajdy,Mun-
ka,Mrożka,Różewicza,Grochowiaka,Iredyńskiego,anakoniecwwersjipop-
kulturowejAndrzejaWaligórskiego(Rycerze)zostałaprzekształconawpeany.Cza-
pliński,zbytkrytycznywobecPRL-uniedośćzwracauwagę,żePRLposiadał
wprawdzieswojąwłasnąwersjęsarmatyzmuwwydaniuchoćbyZałuskiego,ale
64JerzyJedlicki,JakiejcywilizacjiPolacypotrzebują.StudiazdziejówideiiwyobraźniXIX
wieku,Warszawa2002,s.60;PrzemysławCzapliński,Resztkinowoczesności.Dwastudiao
literaturzeiżyciu,Kraków2011,s.16,43;Nowoczesnośćisarmatyzm,(red.)P.Czapliński,
Poznań2011;JanuszTazbir,KulturaszlacheckawPolsce,Poznań1998,s.236-237.
65AndrzejWalicki,StanisławBrzozowski–drogamyśli,Kraków2011,s.323-327.
66StanisławBrzozowski,Polskazdziecinniała,(w:)LegendaMłodejPolski,Kraków1997,
t.1,s.50.
67StanisławBrzozowski,Białeręce,(w:)Pismapolityczne,Warszawa2011,s.108-109.
68KarolBrückner,Kulturaludowa,(w:)Kultura–piśmiennictwo–folklor,Warszawa1974,
s.204;LudwikStomma,AntropologiakulturywsipolskiejXIXw.,Warszawa1986,s.82-84;
EwelinaSzpak,MentalnośćludnościwiejskiejwPRL.Studiumzmian,Warszawa2013,
s.110-112;JanS.Bystroń,Kulturaludowa,Warszawa1947,s.31.
69PrzemysławCzapliński,Resztkinowoczesności.Dwastudiaoliteraturzeiżyciu,Kraków
2011,s.38-42.
24
