Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
18
Wstęp
wersytetówniebyłapotrzebna,alepartiastanęławobeczadaniawymuszenianega-
tywnejmobilnościspołecznejwśródkandydatównawyższestudiazklasyśredniej,
abyzapełnićuniwersytetydziećmiześrodowiskarobotniczego.Problempolegał
natym,żerobotnicyżyliwzwartychipewnychsiebiespołecznościachibezentu-
zjazmuwchodzilidoobcegoimśrodowiskauniwersyteckiego23.Wtymprzypadku
NiemcyWschodniesłużąjakosprawdzian:takżereprezentowałytypwysokoro-
zwiniętegospołeczeństwa,władzamimotozdołałaskłonićrobotników,abyweszli
doobcegodlanichśrodowiskawyższychuczelni.
Badaczepoświęcilistosunkowomałouwagiograniczeniom,jakimpodlegała
stalinizacjawEuropieWschodniej24.Wczesnestudiasowietyzacjiprzyjmowałyza
aksjomatdecydującąrolęsowieckichdoradców;zpowodubrakuźródełniebyło
możnazbadać,wjakisposóbmiejscowymkomunistompowierzonosowietyzację
ichwłasnychspołeczeństw.WostatnichlatachNormanNaimarkdokonałprze-
łomuswojąpracąTheRussiansinGermany,podkreślającpoczątkowąotwartość
iskomplikowanąewolucjęsowieckiejpolitykiwNiemczech25.Wyważonestudium
następnegookresuwCzechosłowacjizostałoukończoneprzezczołowegoczeskie-
gospecjalistęKarelaKaplana;pokazujeonobecnośćwielusowieckichdoradców
wczeskichstrukturachpaństwowychipartyjnych,zwłaszczawpolicjiiwojsku,
aletakżewministerstwach,wtymwministerstwieoświaty.JednakKaplannieba-
dałrezultatówpracytychdoradców.Rosyjscyhistorycy,którzyzajmowalisiętym
tematem,poddaliwwątpliwośćstopieńichwpływuwsferzekultury26.Wszcze-
gólnościrosyjskihistorykA.S.Stykalinpokazał,najakiepraktycznetrudności
natrafilisowieccyemisariuszeWszechzwiązkowegoTowarzystwanarzeczKul-
turalnychKontaktówzZagranicą(WOKS)przypróbachkrzewieniasowieckiej
23Osilerobotniczejpewnościsiebiezob.M.R.Myant,SocialismandDemocracyinCzechoslo-
vakia,1945-1948,Cambridge1981,s.230-31.
24UważamzaprzydatneokreśleniestalinizmuprzezStephenaF.Cohena,jakonnadmierny,nad-
zwyczajnyekstremizm”.Wodróżnieniuodwcześniejszegoipóźniejszegosowieckiegoautorytary-
zmunnietylestosowałpolitykęprzymusuwobecchłopów,ileprowadziłniemalwojnędomowąprze-
ciwkochłopstwu;nietyleuciekałsiędopolicyjnychrepresji,czynawetterroryzmuwstyluwojny
domowej,iledoholokaustuprzyużyciuterroru,któregoofiarąbyłydziesiątkimilionówludziprzez
dwadzieściapięćlat;inicjowałnietyletermidoriańskieożywienienacjonalistycznejtradycji,ilenie-
malfaszystowskiszowinizm;nietylekultwodza,iledeifikacjędespoty”.S.F.Cohen,Rethinkingthe
SovietExperience:PoliticsandHistorysince1917,NowyJork1985,s.48.
25Cennestudiaprocesusowietyzacjiobejmują:DieSowjetisierungOst-Mitteleuropas.Untersu-
chungenzuihremAblaufindeneinzelnenLändern,red.E.Birke,R.Neumann,FrankfurtamMain
Berlin1959;H.Lemberg,SowjetischesModellundnationalePrägung.KontinuitätundWandelin
OstmitteleuropanachdemZweitenWeltkrieg,Marburg1991;Sovětizacevychodn.evropy.Země
strědniajihovychodnievropyvletech1944-1948,Praga1995.
26
K.Kaplan,Sovětšt.poradcivČeskoslovensku1949-1956,Praga1993.Czescyirosyjscyhi-
storycyodmiennieinterpretująrolęmiejscowejinicjatywywporównaniuzzewnętrznymdyktatem
wsowietyzacjiinstytucjiwEuropieWschodniej.Zob.ostatniąinterpretacjęjednegozczołowychro-
syjskichspecjalistów,A.F.Noskova,MoskovskiesovetnikivstranakhVostochnoiEvropy.1945-1953,
nVoprosyIstorii”1(1998),s.104-113.
