Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
SPOŁECZEŃSTWO
Zamiaststosowaćkryteriazachodnieisprowadzaćwszystkodokategoriiekonomicznych,coniezawsze
wyjaśniasprawyprestiżuiautorytetu,lepiejspróbowaćpoznać,jaksamiChińczycypostrzegaliswe
zróżnicowaniespołeczne.
Należyprzedewszystkimzwrócićuwagęnastosunkowoniewielkieróżnicepomiędzykulturąmiejską
iwiejskąwChinach.Dzielnicemiastprzypominaływioski,awielkiedomostwawiejskiewniczymnie
ustępowałynajbardziejkomfortowymrezydencjommiejskim.Takżerodzajprowadzonejdziałalności
gospodarczejczęstobyłtakisam:mieszkańcymiastnaswychpodwórzachuprawialiniektóregatunki
roślinihodowalidrób,awieśniacypozasezonempracpolowychzajmowalisięrzemiosłem.Trybżyciateż
byłdośćpodobny,aważneosobistości,któreprzybywałydomiasta,abyobjąćstanowiskourzędnicze,
powracałydorodzinnychwiosek,kiedytylkopozwoliłyimnatoobowiązki.Chociażniewątpliwie
występowałypewneróżnice,niepojawiłasięwyraźnaopozycjamiędzymiejskimiwiejskimsposobem
życiaimyślenia,jaktomiałomiejscewkrajachuprzemysłowionychczychoćbywśredniowiecznej
Francji.
Podrugie,podstawowąjednostkąwstrukturzespołecznejbyłarodzina,aniepojedynczyczłowiek.
Jedynywyjątekstanowiłżyjącypozaprawem„bohaterrzekijezior”
(jianghuhaohan),
czyliosoba
zmuszonadoukrywaniasięwlasach,banita.Szerokopojętarodzinanieograniczałasiędomałżonków,
leczskładałazdziadków,rodziców,synów–żonatychlubkawalerów–orazniezamężnychcórek,tworząc
nawetcałyklan.Stanowiłateżpodstawowąjednostkęekonomiczną,ponieważziemianależaładoniej,nie
zaśdoposzczególnychosób.Tworzyłazarównowspólnotęzamieszkującątęsamąsiedzibę,jak
ispołecznośćreligijnąuprawiającąkulttychsamychprzodków.Ponosiłakolektywnąodpowiedzialność
zawszystkichswychczłonków,takwdobrym,jakiwzłym.Karazapopełnioneprzestępstwodotykała
całyklan,akonfiskatamieniazwinyjednegoczłonkadoprowadzaładoruinycałąrodzinę.Jeślijednak
któryśzkrewnychzostawałfunkcjonariuszempaństwowym,przywilejamiiprestiżemcieszyłasięcała
rodzina.Działalnośćzawodowanajczęściejbyłazajęciemrodzinnym,starsinauczaliswegofachudzieci.
Ijakkolwiekstanowiskaurzędniczeniebyłydziedziczne,tostudiowanienależałoniewątpliwiedotradycji
rodzinnej.
Rodzinąkierowałprzywódca–głowarodziny
(jiazhang
)–któremuwszyscypozostaliwinnibyli
posłuszeństwo.Ijakomałżeństwiedecydowalirodzice(chodziłowszakoprzedsięwzięciezbytważne,
byuzależniaćjeodkaprysówuczucia),takteżprzywódcarodzinyniepowinienbyłulegaćjakimkolwiek
uczuciomspontanicznym:musiałstrzecswegowizerunkuosobysurowej,zautorytetem,bogdyby
worganizacjirodzinnejpojawiłasięmiłość,miałabydoniejdostęptakżeinienawiść.Swójprestiż
zawdzięczałonniejakiejśszczególnejmądrości,leczpoprostunależnemutejfunkcjiautorytetowi
moralnemuiduchowemu.Ustanowionobowiemtakitrybwyboru,któryeliminowałrywalizację:
mianowiciefunkcjataprawnieprzypadałanajstarszemuwrodzinie,apojegośmiercijegonajstarszemu
synowi,któryznajdowałsięwtedywdelikatnejsytuacji,albowiemkierowałswymistryjami,młodszymi
braćmiojca.Stawałsięzatempierwsząofiarąautorytetu,jakiprzypadłmuwudziale,ponieważgdybynie
traktowałsiebierówniesurowojakpozostałych,niemógłbyegzekwowaćposłuszeństwaodinnych.Stawał
sięwięźniemwewnątrzmuruprestiżu,jakiwyrastałwokółniego.Lekturatakichpowieścijak
Shitouji
(Historiakamienia),
znanejrównieżpodtytułem
Hongloumeng(SenCzerwonegoPawilonu),
autorstwa
CaoXueqina(1715-1764),czy
teżJia(Rodzina),
napisanejprzezBaJina(1904-?),ukazuje,jakim
więzieniemdlajednostkibyłarodzina,zktórąkażdyzczłonków,niezależnieodswychindywidualnych
możliwości,pozostawałzwiązanyzewzględunarolę,jakąprzyszłomuwniejodgrywać.Dzieciuważały
sięzaofiaryautorytetudorosłych,podczasgdytozarównoone,jakionimusielipodporządkowaćswe
zdolnościizapatrywaniainstytucji,któraichpodzieliła,zhierarchizowałaiostateczniezdominowała.Nie
byłatopresjafizyczna.Strachprzedgłowąrodzinyniebrałsięzzagrożeniakarącielesną,leczmiał
podłożeczystopsychiczne.Wzmacniałygojeszczeczynnikireligijne:naruszenieautorytetustarszego
oznaczałorównocześnieprzestępstwowzględemzmarłych,aucieczkaodrodzinyrównałasięzerwaniu
zliniąprzodków.
Modelrelacjiwewnątrzrodzinnychprzenosiłsięnawszelkiestosunkimiędzyludzkie.Jeśliprzyjaciele
scementowaliswąprzyjaźńprzysięgąbraterską,najdrobniejszezainteresowanieżonąprzyjacielastawało
siętakimsamymgrzechemjakpożądaniebratowej.Wspołecznościwioskowejwszystkichstarychludzi
nazywanodziadkamiibabkami,aosobyzpokoleniarodziców–wujamiiciotkami.Stosunekdourzędnika
sprawującegowładzęnaddanymregionemwynikałztejsamejzasady,costosunekdogłowyrodziny:
należałmusiętakisambojaźliwyrespekt,pozbawionywszelkiejpoufałościczyszczerości.Znajdującego
sięnasamymszczyciehierarchiicesarzaotaczałjeszczeprestiżreligijny,ponieważjakoSynNieba(Tianzi)
ucieleśniałniebiańskąmoc.Rządzący,wzamianzanależnyimrespekt,powinnibyliopiekowaćsięludem,
takjakrodziceswymidziećmi.Innymisłowy,urzędnikmiałbyćojcemimatkądlaswychpodwładnych
iwpodległymsobierejoniepełnićrolęgłowyrodziny.
Pozycjauszczytudrabinyhierarchicznejdawałacesarzowipełnięwładzy.Onlubjegoprzodkowie
zdobylitronwwalcenaśmierćiżycieiodniesionemuzwycięstwuzawdzięczalitytułcesarski.Nie
zachodziłatusprzecznośćzreligijnąpozycjącesarza,botonieczłowiekbyłważny,leczinstytucja,asam
faktzdobyciatronu,siłączyteżnazasadzieprawastarszeństwa,stanowiłdowóducieleśnianiaprzez
władcąporządkuniebiańskiego.Pochodzeniespołecznecesarzybyłobardzoróżne.Wokresachtrudnych
szlachtabądźwielcywłaścicieleziemscypoprostubraliwładząwsweręce(lubusiłowalitozrobić),aby
zapewnićpokójwcesarstwie,ponieważzamieszkiniszczyłyustalonyporządek.Takuczynilinaprzykład:
