Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
1.2.Niedostosowaniespołecznejakokategoriateoretyczna
33
główneproblemy,wiążącesięzopisemwielorakich,specyficznychiwzajemniepo-
wiązanychczynnikówzewnętrznychiwewnętrznych(Urban2000b,s.19).Toznaczy,
żemuszązawieraćwyjaśnieniagenetyczne(specyfikacjaelementówspołecznejorgani-
zacjilubstrukturyodpowiedzialnychzarozmiary,formyidynamikęzjawiska)iwyja-
śnieniastrukturalno-celowościowe(określenieskutków,jakieelementytepowodują
ujednostki).Teoriedewiacjimusząuwzględniaćtakżetrzecirodzajwyjaśnień,lokali-
zowanychwteoriinaznaczaniaspołecznego(Siemaszko1993;Wysocka2001),awięc
wyjaśniaćmechanizmyprocesustygmatyzacji(naznaczeniezjawiskajakonegatywne
społecznie,ajednostki,którajeprzejawia,jakodewianta).Oczywistejest,iżniewiele
zproponowanychwliteraturzeprzedmiotuteoriispełniatewarunki,gdyżwzasadzie
możnazauważyćpewnebrakinawetwteoriachwieloczynnikowych,interdyscyplinar-
nychczysystemowych.
Teoriewyjaśniająceźródłanieprzystosowaniaspołecznego(schemat8)sąściśle
powiązanezogólnymiteoriamirozwojuczłowieka,wśródktórychnajogólniejmożna
wyróżnićorientacjępsychologicznąisocjologiczną(PytkaiZacharuk1998),obecnie
zaśdominujepodejścieinterdyscyplinarnewwyjaśnianiumechanizmówludzkiego
funkcjonowania.Traktującniedostosowaniespołecznejakozjawiskozkręgupatologii
społecznej,wjegowyjaśnianiustosujesięteoriedewiacjinegatywnej,przedstawione
winnychopracowaniach(Hołyst2007;Ostrowska1981;Pytka2001;PospiszyliŻab-
czyńska1985;Siemaszko1987;1993;Urban2000b;Wysocka2001,s.31–50,2007b).
Przedstawionasystematykateoriiniejestoczywiściewyczerpującaikompletna,
gdyżcelemprezentowanegoopracowanianiejestanalizateoretycznasposobówwyja-
śnianiazjawiskspołecznienegatywnych,leczjedyniezwrócenieuwaginatezałożenia
teoretyczne,któremusząbyćbranepoduwagęwprocesiediagnostycznym,atymsa-
mymzwrócenieuwaginaróżnorodnośćkoncepcji,zktórychbadaczmusidokonać
osobiścieświadomegowyboruadekwatnegododanejsytuacji(przypadku)sposobu
patrzenianazjawisko,którechcepoznać.Charakterystykamechanizmówniedostoso-
waniaspołecznegowłaściwadlakoncepcjipsychologicznych,socjologicznychikry-
minologicznychdostępnajestwewskazanychpozycjach.
Oczywistejest,iżwdiagnozowaniuniedostosowaniaspołecznegokoniecznejest
uwzględnieniemechanizmówiprzyczynorazczynnikówfacylitującychzaburzenia
wzachowaniu.Spórdotyczącyzdeterminowaniabiologicznegovsśrodowiskowego
rozwojuczłowiekazostałjużdawnorozstrzygnięty,choćwróżnychanalizachetiolo-
gicznychwskazujesięnapewnespecyficzneczynnikijakopriorytetowe(dominujące,
„wyznaczające”,podstawowe),pozostałezaśtraktującwkategoriachzmiennychpo-
średniczących(czynnikikatalizujące,facylitujące,ułatwiające).Ważniejszewydajesię
wtymkontekściepytanieoto,naczympolegainterakcjaczynnikówśrodowiskowych
ibiologicznych(PytkaiZacharuk1998,s.53)iwjakisposóbichdziałaniemożebyć
modyfikowaneprzezczynnikisytuacyjne.Pierwszakwestiarozwiązywanajestróżnie,
gdyżwysuwasięhipotezęobiologicznychgranicachmożliwościrozwojowych
jednostki,czynnikizaśśrodowiskowemogąmodyfikowaćtemożliwościwróżnym
kierunku(pozytywnymlubnegatywnym),bądźwysuwasiętezęowzględnejniezależ-
nościodwyposażeniagenetycznego,wskazującprzewodniąrolęczynnikówpośred-
