Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Bulgaczi
(dziśnazywana
Iczkilik
),czyli„Środkowi”.KirgiziDolinyFergańskiejnależą
doliczniejszego,lewegoskrzydła.NajliczniejszefergańskieplemionatoBöri(okoliceOszu),
Munduz(kołoHazret-Ajub),Kesek(Margelaniokolice),Boru(okoliceNookat),KydyrcziiTeyit
(napółnocodUczkurt),TujalasiBoston(Shaxrixon),Ardaj(międzyAndiżanemiOszem),
Möniak(Tash-Ota),Bag’ish(wrejonieBuloqboshi),Czong-bag’ysziKangły/Qang’li
(wokolicachAsaki),TaricziiBudajczi(okoliceSuzoq).
OKirgizachzXVIwiekutakpisałniejakiSejfi,któregonawpółfantastyczną,lecz
urzekającąopowieśćprzywodziW.Bartold:„KirgizisąspokrewnienizMongołami.Nie
posiadająwładcy,tylkorządców-bekówzwanych
kaszka
.Niesągiaurami-niewiernymi,ale
niesątakżeprawowiernymimuzułmanami.Mieszkająwśródwysokichgór,gdziemająswoje
przejścia.Jeżelijakiśwładcaruszynanichzeswoimwojskiem,wysyłająwłasnerodziny
wgłąb,wgóry,asamizajmująte(znanesobie)przejścia,bynikogonieprzepuścić.
Wykorzystująckamień
jad
,powodują,żenaatakującewojskospadaśniegisprowadzajątaki
chłód,żewrógniejestwstanieruszyćrękąaninogą;dopierowtedykontratakująipokonują
intruzów.Zmarłychniegrzebiąwziemi,aleumieszczająnawysokichdrzewach,gdzie
pozostawiająje,ażzgniją,aresztkirozwiejewiatr”197.
Powszechnieuważano–przynajmniejnapoczątkuXXwieku–żepodziałnarodu
naskrzydłaniejestjedynąpozostałościąwojowniczejprzeszłościKirgizów:„Inwinterthey
encampinwholeclansonthebanksoftheriversinanuninterruptedseriesofyurtas,often
extendingtoseveralmilesinlength.Insummertheysimilarlyencampinrowsofyurtas
astheymovehigherandhigherintothemountains,eachclanthususingaparticularstrip
ofpasture.Thismethodofnomadencampingispartlyduetothegeographicconditions
ofthecountry,butalsotothewarlikecharacterofthepeopleitself”198.Zresztąprzezcałą
swojąbytnośćwAzjiCentralnejKirgizidaliwieleprzykładówwojowniczościiumiłowania
niezależności.OdXVIIwiekuwsojuszuzplemionamikazachskimwalczyliprzeciwko
zaborczymwyprawomojrackiegozwiązkuplemiennego–podichwpływembylinawet
zmuszeniopuścićTien-SzaniprzenieśćsięnarówninyDolinyFergańskiej,gdziezamieszkiwali
do1758roku.Gdydżungarskieniebezpieczeństwoznikło,musielizkoleistawićczoła
ChanatowiKokandzkiemu.Częśćplemionprzyjęłapoddaństwochińskie,innepróbowały
szukaćporozumieniazRosjąlubzdeterminowanewalczyłyoniezależność–przede
wszystkimodjakichkolwiekprawiobowiązków.Częstoobcywładcywykorzystywali
teprzeciwstawnetendencjewśródKirgizów–w1821rokukokandzkichandziękibratobójczej
nienawiścizdołałprzypomocykirgiskiegoplemieniaKutlug-SejidzokolicNamanganu
pokonaćichniepokornychpobratymców,plemięSary-Bag’ysz,którezajmowałosięrozbojem
iłupiłofergańskiekarawanypodążającedoKaszgaru.
MimożewedługW.Bartolda„Kokandczycybudowaliwstepieswojetwierdzewtymcelu,
byutrzymywaćwpoddaństwieKazachówiKirgizówibyzmuszaćichdopłacenia
podatków”199,Kirgizi,jakiinnikoczownicy,stanowiliwsamymChanacieważnąsiłę
polityczną,częstozdecydowaniedestrukcyjną.SzczególnieniespokojnebyłyokoliceSo’x,
gdzieprzezcałyrok1867i1868trwałyzamieszkiwywołaneprzezKirgizów,którzybyli
niezwykleniezadowolenizfaktu,żechanwyznaczyłnarządcęregionuTadżyka,anieich
współplemieńca.Chudojarniemógłlekceważyćsytuacjiidwukrotniewysyłałnatenteren
swojewojska–buntownicyrazuciekliwgóry,skądprowadzilidokuczliwedziałania
partyzanckie,apóźniejstawilitakzaciekłyopór,żeekspedycjakarnamusiałazadowolićsię
pojmaniemdwunastupowstańców,wśródktórych,coprawda,byłtakżeichprzywódcaMullo
Mir200.
WowymokresieiażdokońcaistnieniaChanatuwojskakoczowniczestanowiłyznaczącą
siłę,akażdyzkolejnychwładcówdokładałstarań,bymiećichposwojejstroniemimo
wszelkichproblemów,jakiesprawiałyswojąsamowolą,bezbrzeżnąchęciąwzbogaceniasię
iwiecznąnieprzyjaźniązplemionamiosiadłychSartówiTadżyków.Wojownicyiichdowódcy
niekierowalisięwiernościąwobecwładców,uznawalibowiemichpełnomocnictwa
wograniczonym,przezsiebiesamychokreślanymzakresie.Byliprzedewszystkim
zainteresowanizaspokojeniemswoichpodstawowychpotrzeb,łatwostawalisięślepym
narzędziemwrękachpolityków.GdypodkonieclatpięćdziesiątychXIXwiekuChudojar
wyzwoliłsięspodwpływuKipczakówidokonałrzezicałejkipczackiejarystokracjinaczele
zMusulmon-Qulem,przeciwkochanowizwróciłsięjegowłasnybratMulla-biy,który
wbratobójczejrywalizacjisprzymierzyłsięmiędzyinnymiwłaśniezKipczakami,Kirgizami
iKarakałpakami.Chudojarmusiałw1859rokuszukaćazyluwBucharze,awKokandzie
rozpoczęłysiętwarderządyMulla-xona,którynajwiększymzaufaniemobdarzałwspierające
goplemionakoczownicze.Niedługotrwało,zanimsamsięprzekonał,ilewartajestprzysięga
koczowniczegożołnierza–24lutego1862roku,gdyjedenzgłównodowodzącychkokandzkiej
