Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
RozdziałI
DolinaFergańska–rysgeograficzno-polityczny
DolinaFergańskatonajwiększadolinaoddzielającapasmoTienszanodGórAłajskich,
połączonazobszernymStepemGłodowymwąskimprzesmykiemwokolicachChodżentu.
Makształtnieregularnejelipsy,alejejwielkośćpowoduje,żeprzebywającywtychregionach
możewogóleniezauważyć,żeznajdujesięwdolinie,góryniknąbowiemwoddali.
Powierzchniadolinywynosi22tysiącekilometrówkwadratowych,południkoworozciągasię
na350kilometrach,arównoleżnikowona100kilometrach.Obecniejejterytoriumjest
podzielonemiędzytrzyporadzieckiepaństwa:Kirgistan,TadżykistaniUzbekistan.Przezwiele
wiekówswojejhistoriimimozmiennychlosówkolejnychpaństwowościistniejącychnatym
tereniejednośćkulturowategoregionuniezostałazaburzona.Byłatoczęśćszeroko
rozumianejhistorycznejkrainyZarzecza,zarabskiegozwanejMawarannahr(„T
o,
cozarzeką”),którapierwotnieobejmowałaobszarmiędzyAmu-dariąiSyr-darią(jeszczeinna
nazwa,Transoksania,odnosiłasiętylkodoOxusu,greckiejAmu-darii),leczjakookreślenie
kręgukulturowegorozszerzyłasięwkierunkuwschodnimipółnocnym,naobszary
zamieszkałeprzezludnośćosiadłąiznajdującesiępodwpływemislamu.Dopierospecyficzny
charakteriukładgranic,jakizostałustanowionymiędzystwarzanymiwXXwiekuradzieckimi
republikamizwiązkowymiiautonomicznymiijakizachowałsięwpostacigranic
państwowychporozpadzieZwiązkuRadzieckiego,powoduje,żepodziałynieuchronniesię
pogłębiają,choćnadalistniejesilnawięźpomiędzyposzczególnymiczęściamiDoliny
znajdującymisięobecniewróżnychpaństwach.
OdpółnocnegowschoduDolinęograniczająGóryFergańskie,odpółnocnegozachoduGóry
KuramińskieiCzatkalskie;napołudniunależącedopasmaHissaro-AłajuGóryTurkiestańskie
iAłajskieoddzielająjąodbasenuAmu-darii;odzachodu,przezszczytyTienszanu,jedyne
bezpośredniepołączenieDolinyzeStepemGłodowymprowadziprzezwąskiprzełomSyr-
darii,gdzieobecnieznajdujesięZbiornikKajrakkumski.MimożenaterenieDolinyznajdują
siętakżeobszarypustynnezwaneprzezBabura
Ha-Derwisz
,jejwiększączęśćzajmujebardzo
żyznystepnawadnianywodamiNarynuiKara-darii,któretorzekiwokolicachNamanganu
łącząsięwSyr-darię,orazlicznymipotokamizasilanymiwodąztopniejącychlodowców
wTienszanie.„Dziękimiękkiemuklimatowi,żyznej,wwielumiejscachlessowej,glebie
istosunkowodużejilościwodypłynącejzgórFerganajestjednymznajbogatszych
ikwitnącychregionówTurkiestanu.Jestonagęstozaludnionaprzezludnośćrolniczą,która
żyjewdostatku.Ustópgór,któreotaczająFerganęiwktórychswójpoczątekbierzewiele
strumieniwykorzystywanychuichpodnóżadoirygacji,ciągniesiępasmo
zagospodarowanychoazprzerywanegdzieniegdzienienawadnianymiprzestrzeniami,
aczasamitakżepustyniamiżwirowymiikamiennymi,nierazteż–piaskami”1.Chociażprzez
ostatniestolattradycyjnysystemirygacyjnyzostałgruntowniezmienionyiobecnielokalną
siećhydrograficznąwspomagajątrzykanałypowstałenaprzełomielattrzydziestych
iczterdziestychXXwieku(WielkiFergańskiim.Stalina,Północnofergańskiim.Mikojana
iPołudniowofergańskiim.Andrejewa)orazpochodzącyzlatsześćdziesiątychWielkiKanał
Andiżański,todlarolnictwanieprzyniosłotozmiannalepsze.Zniknęłocoprawdazagrożenie
zasypaniaterenówuprawnychprzezwędrującepiaski,cojeszczenapoczątkuXXwieku
zmuszałodoucieczkiludnośćcałychkiszłakówwzachodniejczęściDoliny,alenamocy
odgórnychdecyzjiuprawianeodseteklatpszenica,owies,proso,kukurydza,lucernaitytoń
zostałyzastąpionemonokulturąbawełny.Glebywzastraszającymtempiejałowieją.Wycięto
hektarylasów,zastępującjezaroślamimorwowymidlahodowlijedwabników.
NajwiększemiastaDolinytoFergana(Farg’ona),Kokand(Qo’qon),Andiżan(Andijon),
Margelan(Marg’ilon)iNamanganwUzbekistanie,Chodżent(Хуанд)wTadżykistanieiOsz
(Ош)wKirgistanie.
Każdeznichmabogatąidługąhistorię.WyjątkiemjestFerganazałożonaw1878rokujako
NowyMargelan;jednak„theprovinceofFarghanah[…]hadforitscapital,intheearlier
middle-ages,thecityofAkhsikath,whichIbnKhurdadbihandotherscallFarghanahcity.[…]
AkhsikathisdescribedbyIbnHawkalasalargecity,withacastle,wherestoodtheFriday
Mosque,thegovernor’spalaceandtheprison.Theinnercity,whichmeasuredamileacross
ineverydirection,wasintersectedbynumerouswaterchannels,allconnectedwithagreat
tank;andthereweremarketsbothhereandinthesuburb,whichlatterwassurrounded
byawall.Theinnercityhadfivegates[…].Theplacewasentirelysurroundedbygardens,
whichextendedforadistanceofacoupleofleaguesbeyondthesuburbgates”2.Dzisiejsza
