Treść książki

Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Sporyteoretyczne
CzesławKupisiewicz
Szkołaalternatywna–definicje,rodzaje,ocena,perspektywyrozwoju
WdrugiejpołowieXXwiekuprzedmiotemuwagipedagogówbyłym.in.trzygłównestrategie(zwaneteżparadygmatami)reformoświatowych:
1)wymierzoneprzeciwkotzw.szkoletradycyjnej,opartejnazałożeniachpedagogikiJ.F.Herbarta;
2)ukierunkowanenazastąpienieszkołyprzezrozwiązaniawobecniejalternatywne;
3)zmierzającedozachowaniadotychczasowegomodeluzinstytucjonalizowanegonauczania(zeszkołąjakojegopodstawowymelementem),przyrównoczesnym,
ustawicznymdoskonaleniurealizowanychprzeztenmodelcelówitreści,atakżestosowanychwnimmetod,środkówiorganizacyjnychformpracy
dydaktyczno-wychowawczej.
Pierwsząstrategięnazwanodescholaryzacyjną,drugą–alternatywną,atrzecią–ustawicznegodoskonaleniaszkoły.Ichdośćszczegółowącharakterystykę
przedstawiłemwksiążce
Paradygmatyiwizjereformoświatowych
1.Wtymnatomiastopracowaniuchciałbymsięskupićnastrategiiczyparadygmacie
szkołyalternatywnej,dokładniejzaśmówiąc–naanaliziejejnajczęściejspotykanychdefinicji,opisieróżnychodmianszkołyalternatywnej,ichocenie,aponadto
próbienakreśleniaperspektywrozwojowychalternatywnychrozwiązańoświatowych.
Wybranedefinicjeszkołyalternatywnej
Wniektórychpublikacjachpedagogicznych2niemadefinicjiszkołyalternatywnej,winnychzamiastdefinicjiszkołypodajesiędefinicjeszkolnictwa
alternatywnegoalbopiszesięoalternatywnymwychowaniu,tzn.nietyleoszkolealternatywnej,ileojednejzfunkcji,jakietaszkołaspełnia.
Gdyzaśchodziodefinicjeszkołyalternatywnej,któresątutajgłównymprzedmiotemnaszegozainteresowania,tonaszczególnąuwagę,moimzdaniem,
zasługująnastępujące:
Szkołaalternatywnatorodzajplacówkioświatowej,zorganizowanejwedługodmiennychprojektówedukacyjnych,stanowiącychalternatywęwobeckoncepcjirealizowanychwszkołachprowadzonych
przezorganyadministracjipaństwowejbądźgminnej;doszkółalternatywnychzaliczasięm.in.wolneszkołytypuWaldorff,szkołyodwołującesiędosystemupedagogicznegoM.Montessoriczy
C.Freineta,atakżeczęśćszkółprowadzonychprzezstowarzyszeniaspołecznebądźreligijne3.
Szkołaalternatywnatoplacówkaukierunkowananarealizacjęinnychniżwszkołachpublicznychzałożeńteleologicznych,programowych,organizacyjnychimetodycznych,nawiązującychdośćczęsto
dokoncepcjigłoszonychnapoczątkuXXwiekuprzezreprezentantówróżnychodmiannowegowychowania4.
Alternatywnaedukacja[wtymprzypadkutermin„edukacja”zostałpotraktowanyjakosynonimpojęcia„szkoła”–C.K.]jestważnymwspółczesnymruchemopartymnawyborzedokonywanymprzez
uczniów,rodzicówinauczycieli.Przed1970rokieminteresowałosiętymruchemniewiele[amerykańskich–C.K.]szkółpublicznych,aiteorianiepoświęcałamuwiększejuwagi.Tenstanrzeczyzmienił
sięzasadniczownastępnychdekadach:wroku1980około80%ogółutychszkółkorzystałojużwróżnymzakresiezrozwiązańalternatywnych,dotyczącychgłównietreściorazmetodnauczania,iten
wskaźniknadalrośnie5.
Wlatach60.XXwiekudorozwojualternatywnejszkołyprzyczynilisięwznacznymstopniuradykalnikrytycyszkołytradycyjnej,zwanidescholaryzatorami,
którzyuznaliszkołęzainstytucjęanachronicznąidomagalisięjejzlikwidowanialubprzynajmniejzastąpieniaprzezalternatywneinstytucjeedukacyjne.
Wrezultacietejkrytykipowstały,najpierwwUSA,apóźniejwinnychkrajach,liczneszkołyalternatywne,np.„szkoływolne”(
freeschools
),„akademie
uliczne”(
streetacademies
),„otwarteklasy”(
openclassrooms
),„szkołybezścian”(
schoolswithoutwalls
)itp.Wtedyteżalternatywniezaczęto
traktowaćgłówniestrukturęorazformyorganizacyjnezinstytucjonalizowanegonauczaniazarównowszkolnictwieprywatnym,jaki–niecopóźniej
–publicznym6.
Definicjeszkołyalternatywnejmożnaspotkaćrównieżwnajnowszychsłownikachiencyklopediachpedagogicznychtypue-BookorazznaleźćwInternecie.
Jednaztychdefinicjigłosi,że
Szkołaalternatywnajestplacówkąoświatowądlatychdzieciidorosłych,którychpotrzebyedukacyjne,zdrowotneibehawioralneniesąwzadowalającysposóbzaspokajaneprzezszkołętradycyjną7.
Innazkolei,dotyczącajednakszkolnictwaalternatywnego,aniesamejtylkoszkoły,podkreśla,że
[...]szkolnictwotodefiniujesięnaogółjakonietradycyjnewstosunkudokonwencjonalnego,faworyzowaneidobrowolniewybieraneprzezuczniów,ichrodzicówinauczycielijakobardziejotwarte
nazainteresowaniaipotrzebypoznawczedzieciimłodzieżyorazefektywne8.
Jeszczeinnaspośródnajnowszychdefinicjiszkołyalternatywnej,eksponowanatymrazemwInternecie,wskazuje,żepodstawowymicechamitejszkołysą:
dobrowolnośćwyboruprzezzainteresowaneniąosoby,niewielkierozmiarysamejplacówkiimałaliczbauczniówwklasach,nauczycieleobardzowysokich
kwalifikacjachogólnychipedagogicznych,szerokaofertaprogramowa,uwzględniającazainteresowaniaorazpotrzebypoznawczeuczniów,przyjaznedladzieci
imłodzieżyotoczenieiwarunkipracy(
safelearningenvironment
)oraztroskaorozwójfizycznyuczniów9.W2000rokuczytamywtymhaśle,
żedoróżnegorodzajuszkółalternatywnychuczęszczałowUSAponad15%ogółuuczniówszkółpublicznych.
Ijeszczenazakończenietegoprzegląduróżnychdefinicjiszkołyalternatywnejokreśleniezaczerpniętez
WIEM2007
:
Szkołaalternatywnajestwspółczesnymmodelemszkołyopartymnaodmiennymodtradycyjnegosystemiekształceniaiwychowania.Modeltenpowstałwwynikukrytykikonwencjonalnychmetod
edukacyjnych(wydłużonemnożeniewykładanychprzedmiotów,autorytaryzmnauczycieli,błędymetodyczneitp.).Wszkolealternatywnejuczniowieutrzymująszerokiekontaktyzróżnymiśrodowiskami
społecznymi,pobierająnaukęzarównowszkole,jakipozaniąorazłącząjązpracą,aponadtomająwpływnadobórtreści,metodiśrodkównauczaniastosowniedowykazywanychzainteresowańiplanów
życiowych.Szkołyalternatywnesązróżnicowanepodwzględemprogramowymiorganizacyjnym,wspólnynatomiastjestichcel:przekształcenieskostniałejszkołytradycyjnejwplacówkęotwartą
nainnowacjeorazsprzyjającąwszechstronnemurozwojowiuczniów10.
Przejdźmyterazdoanalizyegzemplaryczniedobranychdefinicjiszkołyalternatywnejorazsformułowaniawynikającychzniejwniosków.
Próbaanalizywybranychdefinicjiszkołyalternatywnej
Ruchszkółalternatywnych,podobniezresztąjaknapoczątkuXXwiekuruchnowegowychowania,jestznaczniezróżnicowany.Świadcząotymnietylko
poważneróżnicewsposobiedefiniowaniaszkołyalternatywnej,aletakżedużaliczbajejodmian.
Gdychodziodefinicje,towspólne(lubzbliżone)wnichsą–przynajmniejwprzypadkudefinicjieksponowanychwniniejszymopracowaniu–następujące
tezy:
I.Szkołaalternatywnajest–żeposłużęsięHeglowskąterminologią–swoistąantyteząszkołytradycyjnej(konwencjonalnej).Wżadnejjednakzprzytoczonych
wtymopracowaniudefinicjiniesformułowanowmiarępełnegozestawukonstytutywnychcechowejantytezy,ajestichniemało11.Wtejsytuacjitenniepełny
obrazszkołytradycyjnejutrudnia,anawetuniemożliwiawmiaręwyraźne–wlogicznymznaczeniutychterminów–ukazanietego,costanowiistotęjej
zaprzeczenia,tzn.szkołyalternatywnej.
II.Podobnyzarzutodnosisiędomałokonkretnychsposobówprecyzowaniacelówizadańszkołyalternatywnej.Przykładowo:
[...]szkołatastanowialternatywęwobeckoncepcjirealizowanychwszkołach​prowadzonychprzezorganyadministracjipaństwowejbądźgminnej12;
[...]jestukierunkowananarealizacjęinnychniżwszkołachpublicznychzałożeńteleologicznych,programowych,organizacyjnychimetodycznych13;
[...]zaspokajawychowawcze,zdrowotneibehawioralnepotrzebydzieciidorosłych,czegonieczyniszkołatradycyjna14.
Wzwiązkuztymnasuwająsiępytania:Jakiekonkretniesątekoncepcje,którerealizująszkołyprowadzoneprzezorganyadministracjipaństwowejbądź
gminnej?Jakiekonkretniezałożeniateleologiczne,programowe,organizacyjneimetodycznerealizujeszkołaalternatywna?Jakichkonkretniepotrzeb
wychowawczych,zdrowotnychibehawioralnychniezaspokajatradycyjnaszkoła?
Zrozumiałe,żewdefinicjach–zwłaszczaklasycznych–niemożna„pomieścić”wszystkichznaczącychskładnikówdefiniowanychrzeczy,zjawisk,procesów
itp.Powinnyonejednakmiećklarowniesformułowanynajbliższyrodzaj(
genusproximum
)orazróżnicęgatunkową(
differentiaspecifica
).Atejwłaśnie
klarownościbrakujewprzytoczonychwtymopracowaniudefinicjach.