Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Językowesposobyporządkowaniaświata
Uwaginamarginesiebiłgorajskichrelacjiokosmosie
Podjętew1984rokuwzespolestudentówipracownikówUMCSdwiewyprawy
badawczewokoliceBiłgorajaprzyniosływcalebogatyplonwpostacizwartychte-
matycznietekstówokosmosie,którychwybórzostałdodrukuprzygotowanyosobno
(zob.RoK),arównocześniezcałąostrościąpokazałyzłożonośćpracywspółczesne-
gozbieraczatekstówibadaczatradycjiludowej.Imbadaczbardziejoczytanyilepiej
znającydotychczasowąliteraturęprzedmiotu,tymsilniejmożeulecwrażeniu,że
napórnowychtreści,koncepcji,ocen,pojęćimodnychsłówniesionychprzezszko-
łę,prasę,radio,urząd,telewizjęspowodowałrozpadstarejludowejwizjiświata,że
doniedawnaspójnai_jaksięczęstosądzi_monolitycznatradycjauległarozbiciuna
nieprzystającejużdosiebieczęściiczęścitychniedasięuporządkowaćwjeden
spójnymodelświata.
Wtekstachzebranychodmieszkańcówkilkuwsipodbiłgorajskich,reprezentują-
cychpokolenieśrednieistarsze,sąsiadująujęciazróżnychepokiróżnychformacji
kulturowych.Dobrzezachowaneśladyarchaicznegomitukosmogonicznegoostwo-
rzeniuświataprzezBogaiDiabłazpiaskuwydobytegozmorza,wyobrażeniabłękitu
niebajakopowłokiokrywającejświat,asłońcajakopromieniaznieba,spotykająsię
tuzeschrystianizowanymimodlitwamidoogniaiksiężyca,zobjaśnieniamigrzmo-
tówjakostrzałówoddawanychprzezśw.Eliaszazadiabłem,zzaczerpniętymizBi-
bliiopowieściamiozatrzymaniusłońca(bynasimoglidokończyćzwycięskiej
bitwy),zczystochrześcijańskimiwyobrażeniaminieba,piekłaiczyśćca,aJutrzenki
jakoMatkiBoskiejiwreszcietewszystkiearchaicznelubtylkotradycyjneelementy
ludowejwizjiświatapojawiająsięrazemznowoczesnymi,naukowymitłumaczenia-
mipiorunówibłyskawicjakowyładowańelektrycznych,zobrazemZiemijakokuli
oświetlanejprzezsłońcezjednejstrony,zacienionejzdrugiejitd.
CzywięcmożliwejestzrekonstruowanienapodstawieŹródełwspółczesnychlu-
dowejwizjiświataiczłowiekawtakisposób,jaktoczynili_odwołującsiędo
Źródełdawniejszych_Moszyński(1934),Eliade(1974),IwanowiToporow(1965),
czyTomiccy(1975)?OdpowiedŹnatopytaniemusibyćobwarowanaszeregiem
zastrzeżeń.
Pierwszy_ipodstawowypostulat,jakichcęzgłosićwzwiązkuzpróbątakiej
rekonstrukcji,dotyczyjęzykowegokształtuŹródeł.Niewystarczydysponowaćdziś
(zresztąniewystarczałonigdy)czystorzeczowąinformacjąowiedzyludowej,poda-
nąwjęzykuogólnopolskim,literackim,jaktomamyzwykle,np.uKolberga,infor-
