Treść książki

Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Definicjaleksykograficznaaopisjęzyka
37
dzyjęzykowejnienaukowej(niejestwięcspełnionywarunekzastąpieniasłowami
definicjiwyrazuhasłowegowkontekściebeznaruszeniasensucałości)(SJPDor,
t.1,s.XXXIV);
2)znaczenieprzenośneiniektórezeznaczeńpobocznychprzestająmiećcokol-
wiekwspólnegozeznaczeniemwykazanymjakopodstawowe(np.drugieznaczenie
wyrazuświnia:obelżywieoczłowiekunieetycznym,podłymniewiążesięzezna-
czeniempierwszym).
Efektemdodatkowymjestwprowadzeniedosłownikafałszywychfrazeologizmów
typuobeżreć,urżnąćsięjakświnia,wktórychznaczeniecałychzwrotówjestwgruncie
rzeczyprostąsumąznaczeńskładnikówjedyniezwyczajowołączonychzesobą.
ScjentyzmdefinicjiSJPDoruderzaszczególniewprzypadkuhasełprzynależnych
dopodstawowegozasobuleksykalnego,mającychdługątradycjęużyciaiobrosłych
wjęzykuwswoistąmitologię.Słońcejestnp.definiowanejakocentralneciało
niebieskieukładusłonecznego,kulagazowaobardzowysokiejtemperaturze,wysy-
łającaogromneilościenergiipromienistejitd.ZająctoLepus,zwierzęzrodziny
otejsamejnazwie(Leporidae),gryzońroślinożerny,niekopiącynor;najpospolitszy
jestzającszarakzamieszkującyEuropęŚrodkowąizającbielakżyjącynapółnocy,
mającywzimiebiałąsierść.Przytoczonedefinicjezawierająelementyprzynależne
dowiedzyspecjalistycznej(np.kulagazowa,energiapromienista,informacje
oterenachzamieszkiwanychprzezzającenakuliziemskiej),bardziejistotnajest
jednakinnaichwłaściwość,mianowiciebrakwnichelementówcharakterystycznych
dlawiedzypotocznej,braktego,cozesłońcemizającemkojarzyświadomośćprze-
ciętnegoużytkownikajęzykapolskiegoicojestistotnezpunktuwidzeniafunkcjono-
waniatychwyrazówwjęzykupolskim.
Wskażmynaniektóretypyzjawisk,dlaktórychinterpretacjikoniecznejestprzy-
wołanietychpotocznych,apomijanychprzezSJPDorelementówznaczeniowych.
1.Wzakresiesłowotwórstwapowtarzającymsięzjawiskiemjeststabilizacjawpod-
stawowymznaczeniuformacjisłowotwórczej(derywatu)tychelementówznaczenio-
wych,którewznaczeniuwyrazubazowegomająjedyniestatusasocjacyjny.Cytuję
przykładyzSJPDor:
świnić(posp.)_zanieczyszczaćdanemiejsce,brudzić(wobecznaczeniarze-
czownikabazowegojakwyżej);
rozindyczyćsię(pot.)_rozwścieczyćsię[jakindyk],dawniejtakże:staćsię
czupurnym,napastliwym(indykobjaśnionywSJPDorjako:Meleagrisgallopavo,
ptakdużyzrzędukurowatychokrótkimdziobie;samcemajączerwone,zwisające
podgardzieląkoraleiwachlarzowatyogon;pochodzizAmerykiPółnocnej);
małpować_bezmyślnieślepoconaśladować[...](małpaobjaśnionakrótko
jakozwierzęzpodrzęduotejsamejnazwie);
zbaranieć(pot.)_stracićgłowę,zapomniećjęzykawgębie;osłupiećzezdumie-
nia,zgłupieć(barantotylkozwierzędomoweracicowe,przeżuwające,trawożer-
ne,owygiętychrogachidługiejwijącejsięsierści,którabywastrzyżonaiprzerabia-
nanawełnę);