Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Wprowadzenie
funkcjedziekańskieirektorskienaUniwersytecieKrakowskim,którychwyłączniełacińskatwórczość
tylkowpewnymstopniumiałacharakterliterackilubtematyczniewiązałasięzinteresującąnasproble-
matyką.Dotyczytozwłaszczakunsztownieukładanychmówikazań,niektórychtraktatów,zwłaszcza
otematycemoralno-politycznej,aleteżomawiającychproblemygramatyki,teoriiretorycznejczysztuki
pisanialistóworazdokumentów(arsdictaminis).SylwetkiniektórychprofesorówkreślonowLeksykonie
wyłączniezuwaginaichdziełafilozoficzne,wktórychpojawiałysięróżnekoncepcjesystematykinauk,
awtympróbystosownejkwalifikacjiretorykiipoetyki.Niekiedybranopoduwagęjedynieprzedmiot
wykładów,którymbyłanp.gramatyka,analizadziełwybranychautorówstarożytnychlubśredniowiecz-
nychczyteższtukapamięci.
Biogramypouczają,żewybórdrogiżyciowejwyznaczonejkolejnymietapamiedukacji,atakże(conie-
malzzasadyszłowparze)zobraniemstanuduchownego,otwierałprzedmłodzieżąmieszczańską,wiej-
skąorazdrobnoszlacheckądrogędostabilizacjiżyciowej,aniekiedydobłyskotliwejkarierynaukowej,
dworskiejlubdyplomatycznej.Dotyczytook.90%pisarzyostosunkowodobrzeudokumentowanych
biografiach.Młodzieżypochodzeniaszlacheckiegolub,tymbardziej,arystokratycznegobyłydostępne
inneformyzdobywaniawykształceniaorazdużołatwiejszemożliwościkarieryżyciowej,przedewszyst-
kimdworskiej.Jednakżetrzonpolskiejinteligencjitworzyliówcześnieludziepoślednichstanów,niekie-
dyzbardzobiednychrodzin;imtoprzedewszystkim,znanymlubnawetnieznanymzimienia,zawdzię-
czamyrozwójliteraturyśredniowiecznej.
Podstawykomunikacji–świadomośćliterackapisarzyiczytelników.Niemawątpliwości,żewy-
kształcenie-przynajmniejwzakresiedyscyplintrivium,awięcgramatyki,retorykiorazfilozofii-sta-
nowiłopodstawętwórczościliterackiejzarównołacińskiej,jakipolskiej.EdukacjaszkolnawPolsce(od
momentupowstaniapierwszychszkółkatedralnych)orazuniwersytecka(odpoczątkuXVw.)rozpoczy-
nałasię,zgodniezprogramemtrivium,poznawaniemzasadgramatykiiretoryki.Wzakresiestudium
gramatycznego,opróczproblemówjęzykowych,mieściłosięczytanienautorów”:wybranychdziełnie-
którychtwórcówstarożytnych(npogańskich”)orazchrześcijańskichpoetówiprozaikówśredniowiecz-
nych.ListyniezbędnychlekturpowstawaływzachodniejEuropieconajmniejodIXw.,byłystopnio-
woposzerzaneiuaktualniane,aobowiązywaływszkolnictwiewszystkichkrajówstaregokontynentu,co
gwarantowałojednolitośćzakresuorazmetodkształceniawcałymówczesnymkręgukulturyłacińskiej.
Wszkołachkatedralnychwypracowanowokresiedojrzałegośredniowieczametodykęobjaśnianiadzieł
obowiązkowych(auctorumenarratio).Podstawętworzyłalectio(wykład),naktórąskładałysię:1)wpro-
wadzenie,poprzedzającelekturętekstu,zw.introductio,accessusadauctorem,przynoszącewstępnein-
formacjeprzeważnietylkooosobiepisarza,aniekiedyrównieżoczasieiokolicznościachpowstania
dzieła;2)odczytaniewybranegofragmentuutworu(lectura);3)objaśnienieprzeczytanegotekstu,obej-
mującejegoróżnepoziomy:słowo,zdanie,ozdobystylistyczne(tropyifigury),strukturęmetrycznąiin.,
atakżeodróżnieniedosłownegoznaczeniawypowiedzi(sensuslitteralis)odukrytychzanimwtórnych
znaczeń:sensusspiritualisczysensusmoralis.
Ważnymdopełnieniemnwykładu”byłyćwiczenia(exercitia)orazdyskusja(disputatio).Zwracająuwa-
gęszczególniećwiczeniapolegającenagłośnymodczytywaniuipamięciowymodtwarzaniuprzeczyta-
negotekstu,anadtonasamodzielnymukładaniudialogówlubcałychscenorazichgłosowejprezentacji.
Jeszczeciekawszewydająsiępróbypisaniaprzezuczniówwłasnychutworówwierszemlubproząnawzór
przerabianegowłaśniedzieła.Przysposabianowtensposóbprzyszłychpisarzy(bądźtylkoczytelników)
dorozumieniaiprzestrzeganiaregułtwórczychorazdonaśladowaniaszczegółowychrozwiązańarty-
stycznychstosowanychwukładanymlubczytanymwłaśnieutworze.
Pragmatycznezałożeniaprogramuedukacjitrywialnej(wzakresiegramatykiiretoryki)sprawiały,że
problematykaogólna,wymagającagłębszejrefleksjiintelektualnej,wpodręcznikachaccessusadauctores,
poetriach,retorykach,sztukachdyktowaniaczyukładaniakazańbyłaminimalizowanalubnawetpomi-
X
