Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
arsgrammatica
Gramatyka,będącaprzedmiotempoczątkowegonauczaniawszkołachkate-
◀GRAMATYKA
dralnych,takżeniektórychparafialnych(tychzwłaszcza,którelokalizowano
WPOLSCE
ŚREDNIOWIECZNEJ
wwiększychmiastach),aodpoczątkuXVstuleciawprogramietriviumnaWy-
dzialeSztukUniwersytetuKrakowskiego-byławykładanawedługpowszech-
nieużywanychwEuropiepodręcznikóworazpomocniczychleksykonów
iencyklopediiwiedzy.
PodstawęnauczaniastanowiłydwiewersjegramatykiDonata:ArsminoriArs
maiororazInstitutionesPryscjana.MożejużwXIIIw.,azpewnościąwXIV
używanogramatykwierszowanych:DoctrinaleAleksandradeVillaDei,Gra-
ecismusEberhardazBéthune,atakżedziełkaPriscianusversificatusEberhar-
dazHiszpaniiiFloristaLudolfazHildesheim.Gramatykiukładanewierszem
miałydużywalordydaktyczny-ichformułylepiejzapadaływpamięć,anie-
kiedymogłybyćpodstawądeklamacjilubnawetwykonaniawokalnego.
Licznekopierękopiśmiennezachowanewpolskichbibliotekachświadcząwy-
mownieopowszechnymużywaniunietylkopodręcznikówgramatycznych,ale
teżkompendiówpomocniczych:leksykonówiencyklopedii.ObokIzydorazSe-
willi,któregoEthimologiaeznajdowałysięwksięgozbiorzekapitułykrakowskiej
jużw1110r.,czerpanowiedzęzdziełPapiasa(Elementarium...),Hugona(Hugu-
tiusa)zPizy(Liberderivatorum),JoannesaBalbusa(Catholicon),Burgundiusa
(Speculumdoctrinale).Donajbardziejpopularnychleksykonównależały:Ber-
toldazEisenachVocabulistaorazWilhelmaBritoVocabulariusbiblicus(Lucia-
nus),atakżeskrócone,popularnesłownikizwane:Granarius,Rosarius,Brevi-
loquius,Pueritius,JanaMarchesiniegoMammotrectus.Stałysięonezczasem
wzoramilicznych,powstającychwPolscengranariuszów”inmamotrektów”
.
Wyodrębnieniezmasyzachowanychwrękopisachkopiigramatykileksyko-
nówobcegopochodzeniatraktatówgramatycznych,ułożonychsamodzielnie
przezuczonychpolskich,lubchoćbytylkoskompilowanychprzezPolakówna
podstawieobowiązującychpodręczników,jestniezmiernietrudne.
NiektóreanonimoweRegulaegrammaticaleszXVw.,spisywanezapewne
wKrakowiewśrodowiskuuniwersyteckim(np.rkpsBibliotekiJagiellońskiej
731;BJ1944;BJ1945),mogąbyćtylko(trudnymidorozpoznania)kopiami
obcychwzorów.
Jeśliznajdującesięwrękopisiesalzburskim(BibliotekaSt.PeterwSalzburgu,
sygn.b.VI.22)międzytraktatamizzakresuarsmemorativa,wokabularzami
oraz(przypisanymiStanisławowiCiołkowi)dwiemaartesdictaminisdziełka
gramatyczne:TractatusgrammaticusiNotagrammaticalisdeusuadverbiorum
możnabyuznaćzaopracowaniazwiązanezpolskąmyśląnaukową,zasóbtrak-
tatówtworzonychw1.połowieXVw.uległbyistotnemuposzerzeniu.
NauwagęzasługujemateriałznajdującysięwLibervigintiartium→Paw-
łazPragi(rkpsBibliotekiJagiellońskiej257);mógłonbyćwykorzystywany
wprocesiedydaktycznymnaWydzialeSztukwkońcuXVw.Problematyka
gramatycznapojawiasiętunajpierw(fragmentarycznie)wpoczątkowejczęści
kompendium,anastępniewczęścitrzeciej,poświęconejzasadniczo(szeroko
rozumianej)retoryce,gdzie36hasełdotyczyzagadnieńmetrycznych:różnych
formpoezjimetrycznejirytmicznejorazosobnoujętychproblemówstruktury
zdaniaprozatorskiegoijegoakcentuacji.
71
