Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Wprowadzenie
przekładanezłaciny),wwiększościwspartenaobiegowychpomysłach,aleniekiedyprzesyconewłasny-
miosobistymimyślamiidoświadczeniami.Onetostanowiąwistociegłównyprzedmiotzainteresowań
historykaliteratury,cozdajesięniewymagaćbliższychwyjaśnień.
Graniceczasowe.Hasłamiobjętoautorówidziełapolskiegośredniowiecza-okresuzeszczególnym
oporempoddającegosięjednoznacznemuusytuowaniuwgranicachczasowych.Jeślizapoczątektejepo-
kiprzyjąćmomentprzyłączeniasięPolskidokulturowejwspólnotyEuropyłacińskiej,czerpiącejzod-
blaskówtradycjistarożytnejijednocześniechrześcijaństwa,możnastwierdzić,żechrzestMieszkaIstał
sięsymbolicznymmomenteminicjacjiśredniowieczawnaszymkraju.Rzeczywiście,wrazznieznany-
miwcześniejksięgamiiznowymobrządkiemreligijnymzaczęłypojawiaćsięjużwkońcuXw.,aprzede
wszystkimnapoczątkuXIstuleciapierwszedziełaprzypisywane(zasprawąichtematyki)polskiemupi-
śmiennictwu,chociażpowstawałypodpióremobcychautorów:JanaKanapariuszaczyBrunonazKwer-
furtu.JużjednakwczwartymćwierćwieczuXIw.polska(pomieczu)autorka,córkakrólaMieszkaII,
siostraKazimierzazw.Odnowicielem,Gertruda,zainicjowalaswymModlitewnikiemłacińskątwórczość
narodową.PrzełomXiXIw.,ajużzpewnościąstulecieXI,możemyuznaćzapoczątekśredniowiecza
wdziejachpolskiegopiśmiennictwa.
Trudniejwskazaćgranicękońcową,wistociebowiemtakagranicanieistnieje,arównoczesnewygasa-
nieestetykiśredniowiecznejistopniowyrozwójtendencjihumanistycznych,opierającychsięnatrady-
cjiantycznej,nanieznanychwcześniejwzorachliterackich,nanowejteoriiliteratury,anadewszystkona
odmienionejmentalnościśrodowiskintelektualnych,trwałoprzynajmniejprzeztrzykońcowedziesię-
cioleciaXVw.popołowęstuleciaXVI-bezżadnegowzględunakalendarzowelimity.Utworyśrednio-
wieczne,anawetichzbiory,odnajdujemybezwiększegotruduok.1550r.,anawetpotejdacie,natomiast
opistwórczościhumanistycznej(prerenesansowej)wypadazacząćjużpopołowieXVw.
Konsekwencjetegostanuwidaćwyraźniewdoborzeautoróworazdziełskładającychsięnazasóbobiek-
tówpoddanychopisowiwodpowiednichhasłachLeksykonu.Niekryteriachronologiczne,alepróbyod-
różnieniatego,cojeszczenśredniowieczne”
,odtego,cojużnhumanistyczne”
,wymogłyuwzględnienielub
pominięciepisarzyorazutworów.Przyjęciesztywnejgranicyczasowejzamąciłobypożądanąklarowność
obrazu.Krystalizowaniesię,anastępniezanikanieliterackiejestetykiśredniowiecznej,podobniejakfor-
mowaniesiętendencjihumanistycznych,miałocharakterprocesualny.Niekiedytedwieprzeciwstaw-
netendencjeliterackiespotykałysięjednakwtymsamymdzielealbowdoświadczeniuiwświadomości
jednegopisarza,czegowyrazistymprzykłademmożebyćnajznakomitszypolskipoetaczasuprzełomu:
Biernat(Bernard)zLublina.Jednakwcześniejodniegożyjącylubwspółcześnimu,czyteżniecopóźniej-
sipoeci:PawełzKrosna,JanzWiślicy,MikołajHussowski,azwłaszczaAndrzejKrzyckiczyJanDanty-
szek,należącycałkowicie(bądźwpewnejmierze)donowejformacjikulturowejiestetycznej,znaleźlisię
zzałożeniapozapolemopisu.
Pisarze.Nieznamyimionwiększościtwórcówśredniowiecznychposługującychsięjęzykiemnarodo-
wym.Niewiemy,ktoułożyłcarmenpatrium-Bogurodzicę,ktonapisałczytanedziśwszczątkachKaza-
niaświętokrzyskie,czyimdziełembył(jeśliistniałrzeczywiście)polskiPsałterzKingi,jakigenialnypoeta
ułożyłlamentPosłuchajciebraciamiła...anikimbyłautorRozmyślaniaprzemyskiego.Ichimionzabrakło
wnaszymwykaziehasełbiograficznych,chociażbyłybytobezwątpieniahasłanajważniejsze.
Natomiastwśróduchwytnychhistorycznieautorówpojawiająsięnieliczni,ito-próczdwóchwybitnych,
acałkowicieróżnych:WładysławazGielniowaorazBernardazLublina-raczejdrugorzędni,możena-
wetprzygodnipoeci(np.:PrzecławSłota,AndrzejGałkazDobczyna,Mikołaj?,JakubParkosz,Ambroży
Pampowski),niekiedykopiści,którzymogliwnieśćswójwkładdozapisywanych,przeważniepoznawa-
nychtylkozesłuchuutworów(np.:DawidzMirzyńca,JanzPrzeworska,StefanzKrajkowa).Niecolicz-
niejszebyłogronoznanychzimienia,niekiedyutalentowanychprozaików,np.:JanzSzamotułzw.Pater-
kiem,AndrzejGlaberzKobylina,BaltazarOpec,JanzKoszyczekczyKrzysztofPussman.
VIII
