Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
arsgrammatica
Tensamteoretykdopuszczałoboczneużywanienazw:grammaticaorazlit-
teratura(InstitutiooratoriaII,1,4),pierwsząznichuważając,niebezsłusz-
ności,zaprostąkalkęgreckiegoterminu,awięczaformęobcą,odrugiejzaś
piszącjakooswojskiej.Podobniełac.litterabyłoodpowiednikiemgr.słowa
grdmma.
Poszerzeniezakresugramatykisprawiło,żeobjęłaonazarównowiedzęojęzy-
ku(pisanymorazmówionym),jakteżelementywiedzyopoezjiiproziearty-
stycznej.Zwolnaustalałsiękanonjejdziałówispecjalności.
Kwintyliannp.wymieniałnastępującenczęści”teoriigramatycznej:scriben-
diratio(ortografia);emendatalectio(umiejętnośćpoprawnegoczytania)oraz
iudicium(umiejętnośćkrytycznejocenytekstu)-dotyczącezarównopoetów,
jakiprozaików,pisarzywszelkiegorodzaju-omnescriptorumgenus.Istotną
częśćgramatykistanowiłanaukaomiarachwierszowych(metryka)irytmach,
ściślezwiązanazmuzyką(InstitutiooratoriaI,4,3-4),oraznaukaostylu(elo-
quentia;InstitutiooratoriaI,4,5).Wdalszymciąguprzedmiotemopisuby-
ły:naukaogłoskach(fonetyka),wykładczęścimowy,zaletibłędówstylu,ety-
mologia,wspomnianajużortografia(rectescribendiscientia),naukaotropach
(tropi)orazfigurachretorycznych,zw.schemata,zpodziałemnanfigurysłów”
oraznfigurymyśli”(InstutiooratoriaI,8,16),którychszczegółowemuomó-
wieniuzostałapoświęconaksięgadziewiąta.
Uschyłkustarożytnościpowstawałylicznegramatyki,któremiałynastęp-
nieodegraćistotnąrolęwformowaniuświadomościteoretycznejłacińskie-
gośredniowiecza.Ważnarolaprzypadłaszczególniedziełom:Donata(IVw.)
ArsminoriArsmaior;Diomedesa(IVw.)Arsgrammatica;MaximusaVictori-
nusa(Vw.)Arsgrammatica;MarcjanusaKapelli(M.F
.Capella;1.połowaVw.)
DenuptiiisPhilologiaeetMercurii...,księgaIII:Degrammatica;Kasjodora(Cas-
siodorus;ok.490-ok.583)Institutiones...(II,1)orazVaria;PryscjanazCezarei
(491-518r.)Institutiodeartegrammatica;IzydorazSewilli(ok.570-636)Etymo-
logiae...(ks.I).
ArsmaiorDonata(IVw.)-należącadopodstawowychpodręcznikówgrama-
tycznychwszkołacheuropejskich-obejmowałanastępującedziaływiedzy
ojęzyku:(I)Devoce,Delittera(zdefinicją:n...estparsminimavocisarticula-
tae”),Desyllaba,Depedibus,Detonis,Deposituris;(II)Departibusorationis,
Denomine,Depronomine,Deverbo,Deadverbio,Departicipio,Deconiunc-
tione,Depraepositione,Deinteriectione;(III)Debarbarismo,Desolecismo,De
ceterisvitiis,Demetaplasmo,Deschematibus
Schematalexeossuntetdianoeas,sedschematadianoeasadoratorespertinent,adgra-
maticoslexeos.
Istniejąfigurysłóworazfigurymyśli;tepierwszesąprzedmiotemzainteresowania
mówców,podczasgdydrugie-gramatyków.
(Arsmaior,III,5,przeł.T.Michałowska)
Gramatykaobejmujewięc,zdaniemteoretyka,tylkonfigurysłów”oraztropy,
omawianewkolejnymrozdziale-Detropis.
Obokproblematykiwścisłymsensiegramatyczno-językoznawczejznajdu-
jemyzatemuDonataobszernedziedzinyzpograniczagramatykiiteoriipo-
ezji(np.metrykę)orazzagadnieniawspólnegramatyce,teoriipoezjiiretoryce
68
