Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
12
M
ICHAŁ
G
ŁOWIŃSKI
nio-opeerelowskichsztukachpozostałychmożnamówićtylkowzastosowaniu
doczęścitego,copowstawałowczterdziestopięcioleciurealnegosocjalizmu.Dla-
tegoteżzasadniczeznaczeniemawprowadzenietakiegorozróżnienia:literatura
PolskiLudowejiliteraturawPolsceLudowej.Pierwsza-topiśmiennictwoideolo-
gicznieipolityczniepodporządkowanewładzy,realizującejejdyrektywy,usługo-
weipropagandowe.Druga-totwórczośćtychpisarzy,którzyżyliipracowali
wPolsceLudowej,zabiegalioniezależnośćiniepodporządkowywalisiędyrekty-
womwładzy,choćmusielisiędostosowywaćdowarunkówcenzuralnych.Po-
działtenniemacharakterubezwzględnegoiwnierzadkichwypadkachprzebiega
przezpisarstwojednegoautora,któryzaczynałjakogorliwykomunista,bypo-
temwłączyćsięwdziałaniaopozycjidemokratycznej.Chodzizatemoprzypadki
gruntowniezanalizowanewksiążceAnnyBikontiJoannySzczęsnej
3
.Sięgnijmy
poprzykład:opublikowanawroku1953wodcinkachwHTwórczości”,awroku
następnymwydanawosobnejksiążcepowieśćKazimierzaBrandysaObywateleto
literaturaPolskiLudowej,niemożnajednaktakokreślićżadnegoutworutego
pisarzapowstałegopoPaździerniku,tojużcałkieminnahistoria.
Okresem,wktórymnieogłaszanoniemalniczego,coniemieściłobysięwka-
tegoriiHliteraturaPolskiLudowej”,byłczaspełnejstalinizacji,czylipięcio-czy
sześcioleciebezwzględnegopanowaniasocrealizmu.Stanowitobyćmożepara-
doks,żemamytudoczynieniaznajlepiejinajbardziejszczegółowoopisanym
epizodemwliteraturzepolskiejdrugiejpołowyXXwieku.Zdecydowałyotym
zapewneróżnewzględy,aprzedewszystkimfakt,żejesttojedynyprzypadek
wswoimrodzaju,niemającyaniwyraźnychprecedensów,aniwyraźnychna-
stępstw.Ponadtojesttoklinicznieczystyprzykładsztukitotalitarnej,zktórym
małocomożesięrównać.Ideolodzyipraktycysocrealizmumieliambicjeuniwer-
salne,chcielipodporządkowaćmuabsolutniewszystko.Wlatachpóźniejszych
wszelkiepróbyjegoreaktywowanianatrafiałynaopóriniemiaływiększegozna-
czenia,kończyłysięfiaskiem,conieznaczyjednak,żeto,cookreślamjakoHlitera-
turaPolskiLudowej”zanikło.Oczywiścieniezanikło,przybrałotylkoinnąpostać.
Towłaśnietutajwysuwasięnaplanpierwszyciekawyproblem:wjakiejmierze
taliteratura,podporządkowanapartyjnymdyrektywom,propagandowa,wyda-
wanawogromnychnakładach,przeznaczonagłówniedlaniezbytwyrobionego
odbiorcy,stajesięodmianąkulturymasowej,stanowijejskładnikwrealsocjali-
stycznejwersji.WtymsensieliteraturąPolskiLudowejbyłybytakzwanepowie-
ścimilicyjne,opowieściodzielnychkomunistycznychpartyzantach,czyinnego
jeszczerodzajupowiastkidydaktyczne,atakżeserialeisporaczęśćksiążekdla
młodzieży.Krótko,chodziłobyoto,coprzedlatyStanisławBarańczakanalizował
wfelietonachirecenzjachskładającychsięnacyklKsiążkinajgorsze
4
.
3
A.Bikont,J.Szczęsna,Lawinaikamienie.Pisarzewobeckomunizmu,Warszawa2006.
4
S.Barańczak,Książkinajgorszeiparęinnychekscesówkrytycznych,Poznań1990.
PierwotnieksiążkawtrochęinnejwersjiukazałasięwKrakowiewroku1981jakowydawnic-
twodrugiegoobiegu.
