Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
10
M
ICHAŁ
G
ŁOWIŃSKI
wtymokresieniezaszłyzmianywjejpostrzeganiui-corównieważne-warto-
ściowaniu.Należyzwrócićuwagęnasprawęelementarną:inaczejdanąrzeczywi-
stośćpostrzegasięwówczas,gdyjestonaprzedmiotemnegacjiiodrzucenia,awięc
stanowistronęwkonflikcie,inaczejwówczas,gdymożnaoniejmówićjużwy-
łącznie-czyniemalwyłącznie-wczasieprzeszłym,choćwciążniejestjeszcze
światem,którysięjakfigaucukrował,jaktytuńuleżał.Wprzypadkupierwszym
dominująpodziałydychotomiczneiwynikająceznichoceny,zregułyostreizde-
cydowane.Wmiaręupływuczasutracąonenaogółswójbezwzględnycharakter.
Naprzełomielatosiemdziesiątychidziewięćdziesiątychpodziałnaliteraturękra-
jowąiemigracyjną(czy-szerzej-kulturę)pojmowanybyłtak,żeniechodziło
tylkoomiejscezamieszkaniaipublikowania,więcej,niechodziłojedynieoto,co
decydowałoozasadnościtegopodziałuiojegowielkimznaczeniu:jedniautorzy
niepodlegaliograniczeniomcenzuralnym,drudzybyliichnieustannąofiarą.
Wprzypadkachskrajnychpodziałówmiałdecydowaćowartościach:to,copo-
wstawałotam,byłodobre,ato,copowstawałotutaj,byłozainfekowanekomu-
nizmem,marne,skazanenazapomnienie.Temu,costanowiłoautentycznątwór-
czość,przeciwstawianopeerelowskiepustkowiekulturalne.Celowoprzedstawiam
toprzeciwstawieniewformieradykalnieuproszczonej.Toprawda,naemigracji
tworzylidwajwielcypisarze(niemuszęprzypominać,żechodzioGombrowicza
iMiłosza),tworzyłokilkuwybitnych,bywspomniećGustawaHerlinga-Grudziń-
skiegoiMarianaPankowskiego,aleteżdziałało-jakzawszeijakwszędzie-wielu
poetówibeletrystówśrednichiprzeciętnych,wkrajuzaśtworzyliautorzytak
znakomicijakWisławaSzymborskaiMironBiałoszewski,takżeobokśrednich
iprzeciętnych-podtymwzględembyłytosytuacjeparalelne.Podziałnaliteratu-
ręemigracyjnąiliteraturękrajowąniedotyczyłpoetykiiniedotyczył(czyraczej
niemusiałdotyczyć)aksjologii.Maonnatomiast(imiećbędzie)podstawowezna-
czeniezpunktuwidzeniasocjologiiliteratury;wtejsferzepozostajewmocy.
Winnychzaśstopniowosięzaciera.Naemigracjiniepowstawaływyłączniear-
cydziełaczychoćbytylkoutworygodneuwagi,awkrajuniepowstawałytylko
tekstybędącepropagandowymchłamem.Niekiedypodziałtenwswejostrejpo-
stacitrudnyjestdoutrzymaniatakżeztegowzględu,żedotyczyłtwórczości
jednegopisarza(możnawymienićchoćbyAleksandraWata)
2
.
Względnośćtegopodziałuujawniasiętakżewczyminnym.Niewszystko,
cowkrajupowstawało,byłonatychmiastpublikowane,awięcpodlegałozarów-
nocenzurzeurzędowej,jakitemu,costanowiłojejnastępstwo,amianowicieauto-
cenzurze,istniejącejwświadomościpisarzy,awistociewszelkiegorodzajuauto-
rów,niezależnieodtego,czymsięzajmowali,głębokouwewnętrznionej,często
paraliżującejpióro.Wokresiepaździernikowymcenzurainstytucjonalnawpraw-
dzieniezniknęła-bozniknąćniemogła,gdyżstanowiłajedenzfilarówrealnego
socjalizmu,aleznaczniezłagodniała.Wówczasspodziewanosię,żewypłynąna
2
Odpewnegoczasusygnalizujesięjegoanachronicznośćpoprzemianieustrojowej.
Zob.np.M.Rychlewski,Walkanasłowa.Polemikiliterackielat50.i60.,Poznań2004,s.9.
