Treść książki

Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
PRZEDSŁOWIE
U początkumojejdrogihistorykaipublicystyWitoldKula,spotkawszymnie
przypadkowowbramieUniwersytetuWarszawskiego,powiedział:„nielekceważ
małychform,zbierajswojeeseje”.Otejzachęciepamiętałem,składającteksty
natom,którynazwałem
PięknywiekXIX
.Pierwszewydanieukazałosięwroku
1984.Drugie–sześćlatpóźniej.Określenie„pięknywiekXIX”zyskałoprawo
obywatelstwawjęzykupolskim,stałosiętytułembrykówstudenckich
doegzaminów,anawetnazwąorganizacyjnąstowarzyszeńbadawczych.
Określenie„pięknywiekXIX”wywołałoteżiprotesty.Przypomnianoklęskę
głoduwIrlandii,dzikikapitalizm,masowywyzyskpracydzieci,kolonializm,
wreszcie,żebyłotostuleciepolskiejniewoli,Polakówbez​państwa.
Wyjaśniamwięcpochodzenietytułumojejksiążki.RównolegledodziejówXIX
wiekuzajmujęsięhistoriąfaszyzmóweuropejskichistalinizmu.Wielokrotnie
spotykałemsięzironiąipogardą,jakąekstremiściróżnychmaściżywili
do„wiekuzgniłegoliberalizmu”,„czasumrzonekdemokratycznych”,„wieku
bezprawia”,„przeklętegodziewiętnastegostulecia”.
Autorzytakichokreśleństworzylifaszyzmwłoski,stalinizminazizm,stalisię
współtwórcamistuleciazagłady–wiekuXX,niosącegocodziennągroźbę
unicestwieniacywilizacjinanaszymglobie.
NatymtlewiekXIXjawisięjakostulecienadzieiludzkości;demokraciwierzyli
wupowszechnieniehasełWielkiejRewolucjiFrancuskiej:wolność–równość
–braterstwo,socjaliściliczylinarewolucyjnebądźpokojoweobaleniekapitalizmu
izaprowadzeniesystemupowszechnejrówności,zniesiononiewolnictwowUSA,
likwidowanopoddaństwoipańszczyznęchłopów.Wierzono,żeogromnypostęp
technikiimedycynyzapewnicudatworzenia,aniezniszczenia.Głoszonoprawo
narodówdoswobodnego,niezawisłegobytu.Pięknyczas,kiedywdługim
dziewiętnastymstuleciuażpolato1914rokuludzie–przynajmniejnaniektórych
kontynentach–mogliwierzyć,żeświatzmierzakulepszemu.
Półwiekutemu,kiedypisałemrozprawędoktorskąoemigracjipolskiejpo1863
roku,wiekXIXwydawałsięnieodległy,bliski,niemaldotykalny.Byłemmałym
dzieckiem,gdyutkwiłamiwpamięciwielkasiwabrodawybitnegodziałacza
ruchuludowegoTomaszaNocznickiego(rocznik1862),mieszkającegoprzed1939
rokiemoboknasnatrzeciejkoloniiWSMnaŻoliborzu.Rodzicezostawilimnie
kiedyś–trzyletniegobrzdąca–nakilkagodzinpodjegoopieką.Jakouczeńszkoły
podstawowejpamiętamjeszczesylwetkęStanisławaStempowskiego(rocznik
1870),jednegozprzywódcówwolnomularstwapolskiegoitowarzyszażyciaMarii
Dąbrowskiej.Stempowskipo1945rokuprzychodziłnaulicęWiejskąwWarszawie
doSpółdzielniWydawniczo-Oświatowej„Czytelnik”,wjednymzdomówktórej
mieszkałemzrodzicami.Jegonazwiskoparęrazyprzewijasięnakartachtej
książki.
Kiedywymieniałemtenazwiskawnocieautorskiejdo
PięknegowiekuXIX
dwadzieścialattemu,niemusiałemjeszczewyjaśniać,kimbyli.Dzisiajjuż
wydajesiętokonieczne.
WiekXIX–Polskawniewoli,epopeanapoleońska,powstania,romantyzm
ipozytywizm–byłdługogłównąskaląodniesieniadlamyślącychpolitycznie
Polaków.Alelata1939–2010przyniosłysumędoświadczeńtaknową
irozległą,rewolucjatechnologicznaoddaliłanasztakimprzyspieszeniem